53 χρόνια από την αντικομμουνιστική εγκύκλιο του Γεωργίου Παπανδρέου

Στις 11 Μάρτη του 1965, όταν στην κυβέρνηση βρισκόταν η «Ενωση Κέντρου» του Γεωργίου Παπανδρέου, στα σχολεία Μέσης Εκπαίδευσης στάλθηκε από τον ίδιο, που ήταν τότε και υπουργός Παιδείας, η περιβόητη εγκύκλιος 1010, που είχε ως στόχο το τσάκισμα του μαθητικού κινήματος. Επρόκειτο για μια απροκάλυπτη αντικομμουνιστική, αντιλαϊκή επέμβαση, που επιχειρούσε να εξοβελίσει κάθε αντίσταση του κινήματος Παιδείας, με την επίκληση του «κομμουνιστικού κινδύνου», το χαφιεδισμό και την τρομοκρατία μέσω των απειλών απόλυσης αγωνιζόμενων εκπαιδευτικών.

Αιχμή αυτής της εγκυκλίου ήταν το χτύπημα της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη (ΔΝΛ), που πρωτοστατούσε στους μεγάλους αγώνες για την Παιδεία.

Η εγκύκλιος έγραφε:

ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΝ ΕΘΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ

Πρόεδρος Κυβερνήσεως καὶ Ὑπουργὸς Ἐθνικῆς Παιδείας καὶ Θρησκευμάτων

Ἀριθ. Ἐμπ. Πρωτ. 1010, Ἐμπιστευτικόν

Ἐν Ἀθήναις τῇ 11ῃ Μαρτίου 1965

ΠΡΟΣ: Τοὺς Γενικοὺς Ἐπιθεωρητὰς Μέσης Ἐκπαιδεύσεως

Πανταχόθεν καταγγέλεται ὅτι ἡ κομμουνιστικὴ Νεολαία Λαμπράκη καταβάλλει μεγάλας προσπαθείας προσεταιρισμοῦ μαθητῶν τῶν Γυμνασίων.

Βεβαίως, ἐφ' ὅσον διεπιστώθη ποσοστὸν 12% ὀπαδῶν τῆς ΕΔΑ κατὰ τὰς τελευταίας ἐκλογάς, εὐνόητον εἶναι ὅτι θὰ ὑπάρχουν καὶ μαθηταὶ ἐμποτισμένοι ἀπὸ τὰς οἰκογενείας των μὲ ἀριστερὰν ἰδεολογίαν.

Καὶ αὐτούς, βεβαίως, κατὰ πρῶτον λόγον, θὰ χρησιμοποιῇ ἡ κομμουνιστικὴ προπαγάνδα πρὸς προσηλυτισμὸν τῶν νέων.

Ἐφιστῶ διὰ τοῦτο καὶ πάλιν τὴν προσοχὴν ὅλων τῶν Καθηγητῶν τῶν Γυμνασίων καὶ τοὺς καθιστῶ ὑπευθύνους διὰ πᾶσαν δραστηριότητα τῆς Νεολαίας Λαμπράκη. Ὁ Κομμουνισμὸς εἶναι ἐχθρὸς καὶ τοῦ Ἔθνους καὶ τῆς Δημοκρατίας. Καὶ τοῦτο πρέπει νὰ καταστῇ συνείδησις τῆς Νέας Γενεᾶς.

Ὁ Ἐθνικὸς φρονηματισμός, καθὼς καὶ ἡ ἠθικὴ καὶ πολιτικὴ ἀγωγὴ τῶν μαθητῶν εἶναι ἡ πρώτη ἀποστολὴ τοῦ Διδασκάλου. Καὶ εἰς αὐτὴν ὀφείλουν νὰ ἐπιδοθοῦν.

Τὰ ἰδικά μας ἰδανικὰ εἶναι τὰ ἰδανικὰ τοῦ Ἑλληνοχριστιανικοῦ Πολιτισμοῦ.

Ἐλευθερία (Ἐθνικὴ καὶ Πολιτική) καὶ Δικαιοσύνη. Ἀγάπη καὶ Θυσία. Αὐτὰ εἶναι τὰ ἰδεώδη μας καὶ μὲ αὐτὰ πρέπει νὰ ἐμποτισθῆ ἡ Νέα Γενεά. Ἑλλὰς καὶ Δημοκρατία. Ἀληθὴς Δημοκρατία.

Πᾶσα ἐκτροπὴ πρέπει νὰ κολάζεται αὐστηρότατα. Καὶ ἂν συμβῇ νὰ ὑπάρξουν διδάσκαλοι, ὄχι ἀνήκοντες, ἀλλὰ καὶ ἁπλῶς συμπαθοῦντες ἢ ἀνεχόμενοι τὴν κομμουνιστικὴν προπαγάνδαν, δὲν ἔχουν θέσιν εἰς τὴν Ἐκπαίδευσιν.

Ὅσοι πιστεύουν εἰς τὰ ἰδεώδη των, τὰ ὑπερασπίζουν. Καὶ τὴν ὑπεράσπισιν τῶν ἰδανικῶν μας καὶ τὴν ἔμπνευσιν, ἐπιβάλλεται νὰ θέσῃ ἡ Ἑλληνικὴ Δημοκρατία εἰς τὸν ἐκπαιδευτικὸν κόσμον.

Γνωρίζω, ὅτι ἔχουν μέχρι τοῦδε ἐκδοθῇ ὑπὸ τοῦ Ὑπουργείου Παιδείας πολλαὶ σχετικαὶ ἐγκύκλιοι. Ἀλλὰ ἐπεθύμουν, λόγῳ μεγάλης σοβαρότητος τοῦ θέματος, νὰ ἐπικοινωνήσω καὶ ἐγὼ προσωπικῶς μεθ' ὑμῶν. Παρακαλῶ, ὅπως εἰς τὸ τέλος ἑκάστου μηνὸς ὑποβάλλητε (Ὑπουργεῖον Παιδείας, Γραφεῖον Ὑπουργοῦ - Ἐμπιστευτικῶς) σχετικὴν ἔκθεσιν.

Δεχθῆτε καὶ διαβιβάσατε πρὸς ἅπαντας, διδάσκοντας καὶ διδασκομένους, τοὺς ἐγκαρδίους χαιρετισμούς μου.

Γεώργιος Παπανδρέου

Το κλίμα που κυριάρχησε μετά την εγκύκλιο είναι αποκαλυπτικό. Στις αρχές Απρίλη 1965 αποβλήθηκαν διά παντός απ' όλα τα γυμνάσια της Ηπείρου δύο μαθητές, επειδή είχαν πάρει μέρος στην υποδοχή του Μ. Θεοδωράκη, προέδρου της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη. Ακολούθησαν και άλλες αποβολές από τα Γυμνάσια Ιωαννίνων, Αρτας, Κομοτηνής, Καβάλας κ.ά. Ο Γ. Παπανδρέου δήλωσε: «Η διά παντός αποβολή από το γυμνάσιο Ιωαννίνων δύο κομμουνιστών μαθητών αποτελεί παράδειγμα για τον εκπαιδευτικόν κόσμον της χώρας, διδάσκοντας και διδασκομένους. Η οργάνωσις της κομμουνιστικής νεολαίας Λαμπράκη δεν επιτρέπεται να εισδύση εις τα σχολεία. Αι κυρώσεις θα είναι σκληρόταται» (Σπ. Λιναρδάτου: «Από τον εμφύλιο στη χούντα», τ. Ε', σελ. 173).

Την ίδια περίοδο, η κυβέρνηση Κέντρου προχώρησε σε μια σειρά αλλαγές, προκειμένου να προσαρμόσει την εκπαίδευση στις ανάγκες της καπιταλιστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα. Ετσι, την ίδια περίοδο είχαμε αφενός την προσπάθεια ιδεολογικής θωράκισης του κράτους και της εκπαίδευσης και από την άλλη μεταρρυθμίσεων που συνιστούσαν εκσυγχρονισμό για την αστική εκπαίδευση.

Η τάση χειραγώγησης και κατευνασμού του μαθητικού κινήματος είναι αδιάκοπη ακόμα και σήμερα. Βέβαια ο κομμουνισμός δεν αντιμετωπίζεται ευθέως ως εχθρός του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού. Παρά τις μεγάλες διαφορές, υπάρχουν και ορισμένες ομοιότητες. Ετσι, το 1965 στην εγκύκλιο 1010 γράφεται: «Παρακαλώ όπως εις το τέλος εκάστου μηνός υποβάλλητε (Υπουργείον Παιδείας - Γραφείον Υπουργού) εμπιστευτικώς σχετικήν έκθεσιν», και το 2014 σε αντίστοιχη εγκύκλιο διαβάζουμε: «Στα πλαίσια αυτά να ζητείται η συμβολή των εκπαιδευτικών του σχολείου οι οποίοι κατά κανόνα γνωρίζουν την ταυτότητα όσων πρωταγωνιστούν στις καταλήψεις».

Βασικό στοιχείο της ομοιότητας είναι το γεγονός ότι η εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου Παιδείας έχει απόλυτη, καθαρή και ταξικότατη συναίσθηση του ρόλου που πρέπει να παίξουν τα στελέχη της εκπαίδευσης. Προσδιορίζει με σαφήνεια τις ευθύνες τους απέναντι στην υλοποίηση αυτών των κατευθύνσεων που κάθε φορά προσδιορίζουν τον πυρήνα της αστικής πολιτικής. Το 1965 ήταν η υπεράσπιση του ελληνοχριστιανικού πολιτισμού, τη δεκαετία του 2000 ήταν η υπεράσπιση των κάλπικων αστικών αξιών, της ανταγωνιστικότητας, της επιχειρηματικότητας, η σαφώς πιο επεξεργασμένη αξιολόγηση του εκπαιδευτικού έργου κ.ά. Σε κάθε περίπτωση, όμως, παντού και πάντα, οι αστικές κυβερνήσεις με το πρόσχημα μιας δήθεν ουδετερότητας, στην ουσία ξεκάθαρης ταξικότητας, μιλούν για την ανάγκη να φύγουν τα κόμματα από τα σχολεία, χτυπώντας κατευθείαν στην παρέμβαση των ταξικά προσανατολισμένων δυνάμεων.

Σκοπός όλων αυτών τω εγκυκλίων περί μη κομματικοποίησης του χώρου του σχολείου  που κατά καιρούς έρχονται στη δημοσιότητα, δεν είναι κανένας άλλος παρά μόνο να μην έρθουν σε επαφή οι νέοι με οράματα και αξίες που είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τον ορθολογισμό και την επιστήμη στην κατάκτηση της σκέψης και τη διαμόρφωση της συνείδησης των νέων παιδιών. Αλλωστε, η αστική τάξη, χαρακτηρίζοντας ως κομματικοποίηση τη διάδοση αυτών των αξιών και οραμάτων, επιχειρεί να παρουσιάσει τη δική της, μέσω του κράτους της, ενεργητική δράση στο σχολείο ως φυσική νομοτέλεια, να αποκλείσει κάθε πιθανότητα να διαπεράσει το περιεχόμενο και τις λειτουργίες του σχολείου η ζωντανή πραγματικότητα της ταξικής πάλης.

Δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας, ότι όλα αυτές οι φαινομενικά αθώες εγκύκλιοι , ειδικά όσες προέρχονται από «προοδευτικές κυβερνήσεις», ακόμα και αν περάσουν χρόνια , γίνονται ένα όπλο στα χέρια της πιο αντιδραστικής μορφής του καπιταλισμού, του φασισμού ενάντια σε κάθε τι προοδευτικό όπως άλλωστε φαίνεται και από τις αναρτήσεις τους στο διαδύκτιο.