12/03/1947  Εξαγγέλλεται το «Δόγμα Τρούμαν»

 

Το Δόγμα Τρούμαν

Ανδρες του Δημοκρατικού Στρατού κατά τη διάρκεια της μάχης

Στις 21 Φλεβάρη του 1947, ημέρα Παρασκευή, ο Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Ντιν Ατσεσον, πήγε στον προϊστάμενό του υπουργό Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ, μια έκθεση την οποία υπέγραφε ο διευθυντής του Γραφείου Εγγύς Ανατολής και Αφρικανικών Υποθέσεων του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Λόι Χέντερσον. «Εάν δε δοθεί επείγουσα και άμεση βοήθεια» εκτιμούσε ο Χέντερσον, φαινόταν «πιθανόν» ότι η ελληνική κυβέρνηση θα «ανατρεπόταν», ένα αριστερό καθεστώς θα αναλάμβανε την εξουσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες θα αντιμετώπιζαν την «απώλεια όλης της Εγγύς και Μέσης Ανατολής». Αργότερα, την ίδια ημέρα, η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας γνωστοποιούσε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ ότι η βοήθειά της προς την Ελλάδα θα λήξει σε περίπου 40 ημέρες αργότερα και συγκεκριμένα στις 31 Μάρτη. «Η κυβέρνηση της Αυτού Μεγαλειότητας - αναφερόταν στο σχετικό έγγραφο - ενόψει της ίδιας της καταστάσεως, το βρίσκει αδύνατο να χορηγήσει περισσότερη οικονομική βοήθεια» μετά τις 31 Μάρτη. Πρόσθετε δε πως οι Βρετανοί «έχουν εμπιστοσύνη ότι θα είναι εύκολο για τις Ηνωμένες Πολιτείες να παρέχουν οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα σε μια κλίμακα αρκετή να καλύψει τις ελάχιστες ανάγκες της, και στρατιωτικές και πολιτικές»¹. Οπως, φαίνεται, η κατάσταση ήταν ιδιαιτέρως ανησυχητική για τα αμερικανοβρετανικά συμφέροντα στην περιοχή, αλλά δεν ήταν μη ελεγχόμενη. Αλλωστε δεν ετίθετο πρώτη φορά ζήτημα αδυναμίας της Μ. Βρετανίας να διατηρήσει τον έλεγχο στην Ελλάδα και συνεπώς στην ευρύτερη περιοχή της Εγγύς και Μέσης Ανατολής. Οι Βρετανοί είχαν αρχίσει να βολιδοσκοπούν τις ΗΠΑ ακόμη από το 1945, με στόχο να μοιραστούν μαζί τους τις ευθύνες πάνω στις ελληνικές υποθέσεις². Ομως η αμερικανική πλευρά δεν ήταν διατεθειμένη να μοιραστεί τίποτα εκεί που μπορούσε, έχοντας λίγη υπομονή, να τα πάρει όλα. Η βρετανική αυτοκρατορία, άλλωστε, δεν ήταν σε θέση να αντέξει για πολύ να παίζει τον πρώτο ρόλο στις παγκόσμιες υποθέσεις.

1947: Εφαρμογή του Δόγματος Τρούμαν. Στη φωτό: Γκρίσγουολντ, Γκρέιντι, Βαν Φλιτ

Η γνωστοποίηση της αδυναμίας της Μ. Βρετανίας να κρατήσει τον έλεγχο στις ελληνικές υποθέσεις έθεσε σε κίνηση την, από καιρό έτοιμη, αμερικανική μηχανή. «Πυρετώδης δραστηριότητα - γράφει ο Αργύρης Φατούρος³ - επακολουθεί στο Λευκό Οίκο και στο υπουργείο Εξωτερικών. Στόχος της ήταν, κατά κύριο λόγο, ο καθορισμός του πλαισίου και των όρων της βοήθειας και του τρόπου με τον οποίο θα προτεινόταν στο Κογκρέσο. Η ίδια η ουσιαστική απόφαση, να χορηγηθεί ή όχι βοήθεια στην Ελλάδα, σε καμία στιγμή δεν αμφισβητήθηκε πραγματικά».Η απόφαση των ΗΠΑ να διαδεχθούν τη Βρετανία στις ελληνικές υποθέσεις γνωστοποιήθηκε στην ελληνική κυβέρνηση στις 28 Φλεβάρη του 1947 και στις 3 Μάρτη η τελευταία υποβάλλει επίσημα προς τις ΗΠΑ αίτημα βοήθειας. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια διακοίνωση που συντάχθηκε εξ ολοκλήρου στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ, κατόπιν δόθηκε στην ελληνική πλευρά κι εκείνη την απέστειλε στην κυβέρνηση των ΗΠΑ ως δήθεν δική της. «Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ - γράφει ο Θ. Σφήκας⁴ - υπαγόρευσε στον Ελληνα επιτετραμμένο στην Ουάσιγκτον το αίτημα της Ελλάδας για παροχή βοήθειας». Αυτό βεβαίως δεν αναιρεί το γεγονός ότι το αντιδραστικό καθεστώς του κεφαλαίου στην Ελλάδα, προκειμένου να επιβληθεί ως εξουσία του κεφαλαίου, ζήτησε ακριβώς γι' αυτό το λόγο την αμερικανική βοήθεια. Οι Αμερικανοί επίσης με εκπληκτική κυνικότητα δεν άφηναν τίποτα στην τύχη, ούτε παρασύρονταν από συναισθήματα. Η εμπλοκή τους στα ελληνικά πράγματα, όσο κι αν ήταν επιτακτική για τη διασφάλιση των συμφερόντων τους στην περιοχή, δεν έπαυε να είναι μια επένδυση που έπρεπε να αποφέρει κέρδος κάτω από οποιασδήποτε προϋποθέσεις. Επομένως, τους όρους της εμπλοκής θα τους θέσουν αυτοί που δίνουν τη βοήθεια και όχι η ελληνική πλευρά που τη ζητούσε.

Ο εκατομμυριοστός τόνος «βοήθειας» προς την Ελλάδα του Σχεδίου Μάρσαλ

Ετσι φτάσαμε στην εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν.

Η εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν

Ηταν 12 Μάρτη του 1947, γύρω στη 1 μ.μ. ώρα τοπική, όταν ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Χ. Τρούμαν ανέβηκε στο βήμα του Κογκρέσου για να εκφωνήσει έναν από τους σημαντικότερους πολιτικούς λόγους που ακούστηκαν ποτέ σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα. Η αμερικανική ηγεσία είχε πλήρη επίγνωση της σημασίας που είχε το γεγονός, τουλάχιστον σε κείνες τις συνθήκες, για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Για το λόγο αυτό το δίκτυο των αμερικανικών ραδιοφωνικών σταθμών και οι διακλαδώσεις του ανά την υδρόγειο είχαν συνδεθεί με το Κογκρέσο και εκατομμύρια ακροατών βρίσκονταν μπροστά στους ραδιοφωνικούς δέκτες τους έτοιμοι να ακούσουν όσα ο Αμερικανός Πρόεδρος σκόπευε να πει. Σύμφωνα δε με όσα γράφτηκαν τότε στον Τύπο⁵, ο προπαγανδιστικός μηχανισμός των Αμερικανών ήταν τόσο καλά προετοιμασμένος που οι ισχυρότατοι πομποί του Μονάχου ήταν σε ετοιμότητα ώστε μόλις ο Πρόεδρος Τρούμαν άρχιζε να μιλάει να μεταδίδουν το λόγο του προς τη Σοβιετική Ενωση, μεταφρασμένο στα ρωσικά. Επίσης είχε σχεδιαστεί, 24 ώρες μετά την εκφώνηση της ομιλίας, η υπηρεσία εκπομπών «Φωνή της Αμερικής» να τη μεταδώσει ολόκληρη σε οκτώ γλώσσες κι εν περιλήψει σε 25 γλώσσες.
«Κύριε πρόεδρε - άρχισε το λόγο του ο Χ. Τρούμαν - μέλη του Κογκρέσου των Ηνωμένων Πολιτειών η σοβαρότης της καταστάσεως την οποία αντιμετωπίζει σήμερον ο κόσμος, καθιστά αναγκαίαν την εμφάνισίν μου ενώπιον της κοινής συνεδριάσεως του Κογκρέσου. Η εξωτερική πολιτική και η εθνική ασφάλεια της χώρας ταύτης υφίστανται άμεσον τον αντίκτυπον. Μία άποψις της παρούσης καταστάσεως την οποίαν επιθυμώ να παρουσιάσω προς υμάς κατά την στιγμήν ταύτην διά να χρησιμεύση προς μελέτην και λήψιν αποφάσεως αναφέρεται εις την Ελλάδαν και εις την Τουρκίαν».

Με το «μέλλον του» φορτωμένο στον ώμο...

Αναφερόμενος στην Ελλάδα ο Αμερικανός Πρόεδρος έκανε λόγο για επείγουσα έκκληση της ελληνικής κυβέρνησης προς την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών με το αίτημα της οικονομικής βοήθειας. Περιέγραψε την άσχημη οικονομική κατάσταση της Ελλάδας, τις καταστροφές που υπέστη κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και κατέληξε στην παρουσίαση του σπουδαιότερου λόγου για τον οποίο οι ΗΠΑ θα έπρεπε να δώσουν τη βοήθειά τους. «Αυτή η υπόστασις - είπε - του ελληνικού Κράτους απειλείται σήμερον υπό της τρομοκρατικής δράσεως χιλιάδων τινών ενόπλων, διευθυνομένων υπό κομμουνιστών, οι οποίοι αψηφούν την εξουσίαν της κυβερνήσεως εις τινά σημεία της χώρας και ιδία κατά μήκος των βορείων συνόρων αυτής... Εν τω μεταξύ η ελληνική κυβέρνησις δεν είναι εις θέσιν να αντιμετωπίση την κατάστασιν. Ο ελληνικός στρατός είναι ολιγάριθμος και πενιχρώς εξοπλισμένος. Χρειάζεται εφόδια και εξοπλισμόν, εάν πρόκειται να αποκατασταθή η εξουσία της Κυβερνήσεως επί του ελληνικού εδάφους. Η Ελλάς πρέπει να τύχη βοηθείας εάν πρόκειται να καταστή εις θέσιν να βοηθήση εαυτήν και να σεβασθή την δημοκρατίαν. Αι Ηνωμέναι Πολιτείαι πρέπει να παράσχουν τη βοήθειαν ταύτην...».Σχετικά με τη βοήθεια προς την Τουρκία ο Πρόεδρος Τρούμαν διευκρίνισε ότι αυτή πρέπει να δοθεί «προς τον σκοπόν της επιτεύξεως του απαραίτητου συγχρονισμού χάριν της διατηρήσεως της εθνικής αυτής ακεραιότητος. Η ακεραιότης αύτη - πρόσθεσε - είναι απαραίτητος διά την προστασίαν της τάξεως εις την Μέσην Ανατολήν». Αποκαλύπτοντας μάλιστα τους ουσιαστικότερους λόγους για τους οποίους οι ΗΠΑ θα έπρεπε να δώσουν βοήθεια στην Ελλάδα και στην Τουρκία, υπογράμμισε: «Εάν η Ελλάς περιπέση εις τον έλεγχον μιας ενόπλου μειοψηφίας το αποτέλεσμα επί της γείτονος Τουρκίας θα είναι άμεσον και σοβαρόν. Σύγχυσις και ανωμαλία θα διαχυθούν εις ολόκληρον την Μέσην Ανατολήν. Ετσι μάλλον η εξαφάνισις της Ελλάδος ως ανεξαρτήτου κράτους θα ασκήση βαθείαν επίδρασιν εφ' όλων των χωρών της Ευρώπης... Αν δεν βοηθήσωμεν την Ελλάδαν και την Τουρκίαν κατά την μοιραίαν ταύτην ώρα το αποτέλεσμα θα είναι βαρυσήμαντον διά την Δύσιν και την Ανατολήν»⁶.

Ο Χάρι Τρούμαν εξαγγέλλει το Δόγμα του από το βήμα του Κογκρέσου

Η πολιτική αυτή, όπως την περιέγραψε ο Αμερικανός Πρόεδρος, έμεινε στην ιστορία με το όνομά του ως «Δόγμα Τρούμαν».

«Δύο είναι τ' αφεντικά...»

Δύο ημέρες μετά την εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν, ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Ν. Ζαχαριάδης, σε άρθρο του στο «Ρ», σημείωνε μεταξύ άλλων⁷: «Ο μοναρχοφασισμός έχει, επί τέλους, το λόγο του Προέδρου Τρούμαν. Δεν ξέρουμε αν θα μείνει ευχαριστημένος. Εκείνο όμως που ασφαλώς κατάφερε, είναι να αποκτήσει έναν ακόμα τίτλο προδοσίας και ξεπουλήματος της Ελλάδας στους ξένους». Η απάντηση της αστικής τάξης θα ερχόταν μερικές μέρες αργότερα σε άρθρο του Γ. Α. Βλάχου στην ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, όπου αναφερόταν χαρακτηριστικά⁸: «Ζήτημα ανεξαρτησίας δεν υπάρχει. Υπάρχει ζήτημα ένα και μόνον: αφεντικού... Το αφεντικό μας ένα είναι, δυο μάλλον: η Αμερική, η Αγγλία. Μ' αυτούς θα ζήσωμε, μ' αυτούς έχουμε συνδέσει την τύχη μας, μ' αυτούς θα πορευτούμε, μ' αυτούς, αναγκαστικώς, θα περιμένωμε ώρας παγκοσμίου συνεννοήσεως, γενικής ειρήνης, καλύτερους καιρούς».
Το «Δόγμα Τρούμαν» έγινε νόμος των Ηνωμένων Πολιτειών στις 22 Μάη του 1947 κι από κει και μετά τέθηκε σε εφαρμογή. Η εφαρμογή του στην Ελλάδα άρχισε - και - τυπικά με την υπογραφή της Ελληνοαμερικανικής Συμφωνίας που έγινε στην Αθήνα στις 20 Ιούνη 1947. Στις 17/6/1947, όταν οι όροι της Συμφωνίας δεν ήταν ακόμη γνωστοί, η αμερικανική εφημερίδα «Ποστ Μερίντιαμ» έγραφε: «Οι όροι της Συμφωνίας δεν αποκαλύφθηκαν. Ωστόσο αμερικανικές πηγές αναφέρουν ότι είναι τραχείς και εικονικά μόνο αναφέρονται στην ελληνική ανεξαρτησία. Οι διάφοροι Αμερικανοί που πρόκειται να εγκατασταθούν στα ελληνικά υπουργεία θα παρακολουθήσουν με "μάτι αετού" κάθε δολάριο»⁹. Οι πληροφορίες της εφημερίδας ήταν μέσα στην αλήθεια, αλλά η πραγματικότητα ήταν απείρως χειρότερη, τέτοια που η δημοσιοποίηση των όρων της συμφωνίας προκάλεσε την έκπληξη των Αμερικανών αναλυτών και τα δυσμενή, για την κυβέρνηση των Αθηνών, σχόλια του Τύπου των ΗΠΑ. Μια μέρα πριν τη δημοσιοποίηση της συμφωνίας, στις 19/6/47, η εφημερίδα «Ουάσιγκτον Ποστ», ημιεπίσημο όργανο του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, που γνώριζε το περιεχόμενό της, έγραφε σχετικά: «Η ελληνική κυβέρνηση ζητεί να αναλάβει ουσιαστικά ο κ. Γκρίσγουολντ (σ.σ. πρόκειται για τον επικεφαλής της αμερικανικής οικονομικής αποστολής στην Ελλάδα) την οικονομική διακυβέρνηση της χώρας. Οι διπλωματικοί παρατηρητές στην Ουάσιγκτον δεν μπόρεσαν να αναφέρουν παράλληλο γεγονός στη σύγχρονη ιστορία, όπως η προθυμία μιας ανεξάρτητης χώρας να αναθέσει τις εσωτερικές της υποθέσεις στα χέρια μιας άλλης»¹⁰. Την επομένη της υπογραφής της Συμφωνίας, στις 21/6/47, ο γνωστός δημοσιολόγος της εποχής Λίπμαν σημείωνε σε άρθρο του στη «Χέραλντ Τρίμπιουν»: «Η Ελληνοαμερικανική Συμφωνία που υπεγράφη χθες αποτελεί συγκεκριμένο παράδειγμα της πιο στενής περιπλοκής μας και της υπερβολικής επέμβασής μας. Κι αν ακόμη παραδεχτούμε ότι στην περίπτωση της Ελλάδας δεν υπήρχε άλλη λύση, η ανάμειξή μας εκεί είναι καθαρό παράδειγμα ενός γεγονότος που δεν μπορεί να επαναληφθεί από μας σε άλλες χώρες. Εάν ό,τι έχουμε να κάνουμε για να κυβερνήσουμε την Ελλάδα αποτελεί το "Δόγμα Τρούμαν" στην πράξη, τότε δεν είναι δυνατόν να εφαρμόσουμε το δόγμα αυτό και σε άλλη χώρα της Ευρώπης»¹¹.

Οι όροι της εφαρμογής της συμφωνίας

Μοίρασμα αμερικανικής βοήθειας (Οκτώβρης 1947)

Με την Ελληνοαμερικανική Συμφωνία η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε και ως τοποτηρητή της για την εφαρμογή της τον αρχηγό της αμερικανικής Αποστολής, ο οποίος είχε και τον έλεγχο ως προς τη χρησιμοποίηση της «βοήθειας». Βάσει των άρθρων της συμφωνίας αυτής η αμερικανική αποστολή και ο αρχηγός της είχαν το δικαίωμα να ασκούν οποιαδήποτε λειτουργία - δηλαδή να κάνουν ό,τι θέλουν κι ό,τι θεωρούν αναγκαίο - για τη σωστή αξιοποίηση της «βοήθειας». Ετσι η αμερικανική Αποστολή ήταν εντελώς ανεξέλεγκτη. Η εξουσία της μάλιστα δεν περιοριζόταν στη χρησιμοποίηση των αμερικανικών κεφαλαίων που θα έρχονταν στην Ελλάδα, αλλά και στη χρησιμοποίηση των ελληνικών πόρων (Αρθρο 4). Επίσης η ελληνική κυβέρνηση ήταν υποχρεωμένη να δίνει στους Αμερικανούς ό,τι της ζητούσαν (εκθέσεις - πληροφορίες κλπ.) ούτως ώστε οι τελευταίοι να ασκούν αυτό που θεωρούσαν καθήκον τους, να εξυπηρετούν, δηλαδή, πλήρως τα αμερικανικά συμφέροντα (Αρθρο 6). Το Αρθρο 8 της Συμφωνίας μετέτρεπε την ελληνική κυβέρνηση σε υπηρέτη του προέδρου των ΗΠΑ. Η κυβέρνηση της Ελλάδας θα προέβαινε σε κάθε ενέργεια που κρινόταν απαραίτητη εφόσον το ζητούσε ο Αμερικανός πρόεδρος και δε θα μεταβίβαζε οτιδήποτε είχε στην κατοχή της (αντικείμενα - πληροφορίες κλπ.) σε τρίτους χωρίς τη συγκατάθεσή του. Με το Αρθρο 9 προβλεπόταν ότι ο τρόπος χρησιμοποίησης της αμερικανικής βοήθειας ήταν υπόθεση αποκλειστικά της αμερικανικής Αποστολής. Ακόμη η Συμφωνία προέβλεπε την ελευθερία κινήσεως του προσωπικού της αμερικανικής Αποστολής και τη χορήγηση προνομίων, φοροαπαλλαγών και ασυλίας, σαν αυτά που είχε το προσωπικό της αμερικανικής πρεσβείας.

Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Λ. Μακ Βι υποδέχεται τον γερουσιαστή Μπένετ που βρίσκεται στην Ελλάδα για να δει την «κατάσταση» που επικρατεί

Είναι δε αξιοσημείωτο ότι η παροχή «βοήθειας» μπορούσε να διακοπεί «εάν και όποτε ο πρόεδρος των ΗΠΑ θεωρούσε ότι η παύσις είναι προς το συμφέρον των Ηνωμένων Πολιτειών» (Αρθρο 10, παράγραφος 3). Αυτό σήμαινε πως ολόκληρη η οικονομική και πολιτική ζωή της Ελλάδας εξαρτιόταν πλήρως από τις διαθέσεις των Αμερικανών οι οποίοι, για να πετύχουν τους εκάστοτε σκοπούς τους, μπορούσαν να εκβιάζουν με διακοπή της «βοήθειας» γιατί έτσι τάχα επέτασσε το εθνικό τους συμφέρον. Φυσικά η Συμφωνία προέβλεπε ότι και η Ελλάδα είχε το δικαίωμα να σταματήσει μονομερώς να παίρνει «βοήθεια» από τους Αμερικανούς. Ομως, βάσει της Συμφωνίας, τέτοια απόφαση μπορούσε να πάρει μόνο εκείνη η κυβέρνηση που θα αντιπροσώπευε την πλειοψηφία του ελληνικού λαού!!! Ο όρος αυτός ήταν το λιγότερο απαράδεκτος και δεν μπήκε τυχαία. Μπήκε για να υποδηλώσει ότι εκείνοι που θα έκριναν ποια κυβέρνηση εκπροσωπεί την πλειοψηφία του ελληνικού λαού και ποια όχι, θα ήταν οι ίδιοι οι Αμερικανοί.Για την εφαρμογή του Δόγματος Τρούμαν και την εκτέλεση της Ελληνοαμερικανικής Συμφωνίας, της 20ής Ιούνη 1947, η κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών συγκρότησε την Αμερικανική Αποστολή Βοήθειας στην Ελλάδα, γνωστή και ως AMAG (American Mission for Aid to Greece).
Αρχηγός της Αποστολής ορίστηκε ο Ντουάιντ Γκρίσγουολντ, πρώην κυβερνήτης της Νεμπράσκα, ο οποίος και έφτασε στην Αθήνα στις 14 Ιούλη 1947. Τον πλαισίωναν, ο στρατηγός Λάιβσεϊ, επικεφαλής της αμερικανικής στρατιωτικής Αποστολής και ο Αμερικανός πρεσβευτής Μακ Βι. «Τίποτα από εκεί κι έπειτα - γράφει ο Σπ. Θεοδωρόπουλος¹²- δε γίνεται χωρίς την έγκριση της "ντε φάκτο" αυτής κυβέρνησης των τριών Αμερικανών "υπάτων". Ο Γκρίσγουολντ και οι άνθρωποί του μπαινοβγαίνουν στα υπουργεία και τις κρατικές υπηρεσίες και μοιράζουν δεξιά και αριστερά διαταγές». Ο Αμερικανός ιστορικός Λόρενς Γουίτνερ περιγράφει, με τη σειρά του, ως εξής την εν λόγω κατάσταση: «Αν - γράφει¹³- οι Αμερικανοί αξιωματούχοι επρόκειτο να κόψουν μέσα από τα πολιτικά εμπόδια και να συντρίψουν την αριστερή επιρροή, θα χρειαζόταν να επέμβουν σε έναν άνευ προηγουμένου βαθμό στην ελληνική πολιτική ζωή».
Αλλά κι ο ίδιος ο Γκρίσγουολντ απαντώντας στις επικρίσεις ότι έγινε «ο πιο ισχυρός άνδρας της Ελλάδας», με δηλώσεις του στις 24 Οκτώβρη 1947, δε δίστασε να παραδεχτεί¹⁴: «Πιστεύω ότι ήταν πρόθεση του Κογκρέσου η Αποστολή αυτή να ενεργήσει άμεσα και δυναμικά για να βοηθήσει στην ανοικοδόμηση της Ελλάδας, για να τεθεί εδώ κάτω από έλεγχο ο κομμουνισμός. Το Κογκρέσο επίσης είχε την πρόθεση - και τα μέλη του που με επισκέφθηκαν μου το τόνισαν - ότι η Αποστολή πρέπει να ασκήσει αυστηρό έλεγχο στη δαπάνη των αμερικανικών και των ελληνικών χρημάτων. Αυτό σημαίνει ανάμειξη στις εσωτερικές υποθέσεις και δε βλέπω τι ωφελεί να υποκρίνεται πως είναι κάτι άλλο...».
Οι Αμερικανοί, όχι μόνο είχαν τον πρώτο λόγο στις ελληνικές υποθέσεις, αλλά είχαν κατανείμει με μεγάλη ακρίβεια τους ρόλους μεταξύ των τριών αμερικανικών κέντρων - της οικονομικής, της στρατιωτικής Αποστολής και της πρεσβείας - που βρίσκονταν στη χώρα, ούτως ώστε να μην υπάρχει σύγχυση αρμοδιοτήτων. Γράφει ο καθηγητής Γιάννης Ιατρίδης¹⁵: «Χαρακτηριστικό παράδειγμα της έκτασης και του βάθους της αμερικανικής ανάμειξης στην ελληνική πολιτική ζωή μετά το 1947, αποτελούν οι οδηγίες του State Department, σε ένα έγγραφό του που επιχειρεί να προσδιορίσει τις εξουσίες του Αμερικανού Πρέσβη στην Αθήνα, σε αντιπαράθεση με τις αρμοδιότητες του αρχηγού της Αποστόλης. Τα ζητήματα "σημαντικών πολιτικών αποφάσεων", στα οποία ο Πρέσβης είχε τον πρώτο λόγο, απαριθμούνται ως έξης: α) Κάθε δραστηριότητα εκπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών που σχετίζεται με κάποια αλλαγή στο ελληνικό υπουργικό συμβούλιο. β) Κάθε δραστηριότητα εκπροσώπων των Ηνωμένων Πολιτειών που προκαλεί ή προλαμβάνει κάποια αλλαγή στην ανώτατη ηγεσία των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. γ) Κάθε ουσιαστική αύξηση ή μείωση στο δυναμικό των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων. δ) Κάθε διαφωνία που προκύπτει με τις ελληνικές ή βρετανικές αρχές, ανεξάρτητα από την προέλευσή της, και μπορεί να βλάψει τη συνεργασία μεταξύ Αμερικανών αξιωματούχων στην Ελλάδα και Ελλήνων ή Βρετανών αξιωματούχων. ε) Κάθε σημαντικό ζήτημα που άπτεται των σχέσεων της Ελλάδας με τα Ηνωμένα Εθνη ή άλλο ξένο έθνος εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών. στ) Κάθε σημαντικό ζήτημα που άπτεται της πολιτικής που ακολουθεί η Ελληνική Κυβέρνηση σε σχέση με τα ελληνικά πολιτικά κόμματα, τα συνδικάτα, τα ανατρεπτικά στοιχεία, τις ένοπλες δυνάμεις των ανταρτών κλπ. συμπεριλαμβανομένων και ζητημάτων ποινών, αμνηστιών κ.ο.κ. ζ) Κάθε ζήτημα που αφορά τη διενέργεια εκλογών στην Ελλάδα». «Το έγγραφο - προσθέτει ο Γιάννης Ιατρίδης - συνεχίζει: "Ο παραπάνω κατάλογος δε, φιλοδοξεί να είναι πλήρης. Απλώς προσφέρει παραδείγματα"».
Από στρατιωτικής απόψεως την αξία που είχε το Δόγμα Τρούμαν στην περιοχή τη δίνει ο στρατηγός Δ. Ζαφειρόπουλος, ο οποίος γράφει χαρακτηριστικά ότι με το Δόγμα αυτό οι Αμερικανοί έδιναν στην Ελλάδα το χαρακτήρα της «προωθημένης προπομπού του αμερικανικού στρατού εις την Βαλκανικήν»¹⁶.

Το Δόγμα Τρούμαν και η σημασία του στις διεθνείς σχέσεις

Το Δόγμα Τρούμαν δεν αφορούσε αποκλειστικά την Ελλάδα και την Τουρκία, αλλά τις διεθνείς σχέσεις στο σύνολό τους, στη μεταπολεμική εποχή. Τη διεθνή σημασία του Δόγματός του υπογράμμιζε και ο ίδιος ο Τρούμαν, όταν το εκφωνούσε, λέγοντας ανάμεσα σε άλλα: «Δε θα έχωμεν αντιληφθή τους αντικειμενικούς μας σκοπούς εάν δε θελήσωμεν να βοηθήσωμεν τους ελεύθερους λαούς όπως διατηρήσουν τους ελεύθερους θεσμούς των και την εθνικήν των ακεραιότητα εναντίον των επιθετικών κινημάτων, τα οποία ζητούν να επιβάλουν επ' αυτών ολοκληρωτικά καθεστώτα... Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα¹⁷ επιβαλλόμενα επί ελευθέρων λαών δι' αμέσου ή εμμέσου επιθέσεως υπονομεύουν τας βάσεις της διεθνούς ειρήνης, άρα και την ασφάλεια των Ηνωμένων Πολιτειών».
Το Δόγμα Τρούμαν - γράφει ο Γ. Σταθάκης¹⁸ - υπέδειξε «πως οι ΗΠΑ ήταν έτοιμες να αναλάβουν οικονομικές και στρατιωτικές πρωτοβουλίες, προκειμένου να υποστηρίξουν οποιοδήποτε καθεστώς βρισκόταν υπό ''κομμουνιστική απειλή'' σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη. Οι συζητήσεις στο Κογκρέσο υπέδειξαν ότι οποιαδήποτε χώρα κινδύνευε από κομμουνιστική απειλή θα μπορούσε να δεχθεί την αμερικανική βοήθεια. Εδώ η δημοκρατικότητα του καθεστώτος είχε δευτερεύουσα σημασία». Τον αντικομμουνιστικό χαρακτήρα του Δόγματός του τον παραδεχόταν ο ίδιος ο Τρούμαν, ο οποίος, 20 σχεδόν χρόνια αργότερα, έγραφε¹⁹: «Η Αμερική προειδοποιούσε επίσημα πως δε θα επιτρεπόταν στην πορεία του Κομμουνισμού να επιτύχει τον σκοπό της από αμέλειά μας».
Την αμερικανική πολιτική του Δόγματος Τρούμαν συνόψισε περίπου μισόν αιώνα αργότερα με πολύ αποκαλυπτικό και ταυτόχρονα πολύ κυνικό τρόπο ο πρώην Αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Henry Kissinger: «Αν οι Σοβιετικοί ηγέτες - γράφει ο Kissinger²⁰ - είχαν μελετήσει περισσότερο την αμερικανική ιστορία, θα καταλάβαιναν πόσο κίνδυνο έκρυβαν τα λόγια του προέδρου. Το Δόγμα Τρούμαν αποτέλεσε ένα ορόσημο, επειδή, από τη στιγμή που πέταξε η Αμερική το γάντι της ηθικής, το είδος της Realpolitik που γνώριζε τόσο καλά ο Στάλιν θα τελείωνε για πάντα και οι διαπραγματεύσεις για αμοιβαίες παραχωρήσεις δε θα είχαν πλέον καμιά θέση στις μεταξύ τους σχέσεις. Από εδώ και πέρα, οι διαφορές μπορούσαν να λυθούν μόνο με μια αλλαγή των σοβιετικών σκοπών, την κατάρρευση του σοβιετικού συστήματος ή και με τα δυο μαζί».
Αλλά ποια ήταν η ειδικότερη σημασία της Ελλάδας και της Τουρκίας εκείνη την εποχή στα πλανητικά σχέδια των Ηνωμένων Πολιτειών; Για τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, κυρίως στην Ελλάδα και δευτερεύοντος στην Τουρκία δινόταν - όπως φαίνεται και από τα στοιχεία που έχουμε ήδη αναφέρει - μια μάχη αποφασιστικής σημασίας, που αφορούσε την υπόσταση της καπιταλιστικής Ευρώπης, της Ασίας, την υπόσταση ολόκληρου του καπιταλιστικού κόσμου. Ας δούμε, όμως, το θέμα αναλυτικότερα:
Σε ένα βασικό αμερικανικό ντοκουμέντο, συνταγμένο μια βδομάδα πριν από την εξαγγελία του Δόγματος Τρούμαν, αναφορικά με το ελληνικό ζήτημα και τη διεθνή σημασία που αυτό είχε, συνοψίζονται τα εξής αποκαλυπτικά: «Μια αποφασιστική προσπάθεια να λυθεί το ελληνικό πρόβλημα θα εμψυχώσει τις δημοκρατικές δυνάμεις σε όλο τον κόσμο. Σε πολλές χώρες σήμερα, η επιδείνωση της γενικής οικονομικής και πολιτικής κατάστασης και η εξάπλωση της βίας και του τρόμου αποθαρρύνουν τις δημοκρατικές δυνάμεις. Η ενδεχόμενη αποτυχία της ελληνικής δημοκρατίας θα έδινε τρομακτική ώθηση στα ανατρεπτικά κινήματα σε όλο τον κόσμο».
Στο ίδιο πνεύμα, σ' ένα υπόμνημα προς τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Μάρσαλ, ο διευθυντής του Γραφείου Ανατολικών και Αφρικανικών Υποθέσεων των ΗΠΑ Λόι Χέντερσον, έγραφε: «Στην Ελλάδα γίνεται ένα πείραμα που παρατηρούν όλοι οι λαοί του κόσμου, για να βεβαιωθούν κατά πόσον η αποφασιστικότητα των δυτικών δυνάμεων να αντισταθούν στην επίθεση είναι ανάλογη με την αποφασιστικότητα του διεθνούς κομμουνισμού να κατακτήσει νέα εδάφη και νέες βάσεις για παραπέρα επίθεση. Είμαστε πεπεισμένοι πως αν οι Ηνωμένες Πολιτείες επιτρέψουν την κατάκτηση της Ελλάδας, οι λαοί της Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής ιδιαίτερα, θα βγάλουν τα δικά τους συμπεράσματα και θα καταληφθούν από αίσθημα αβεβαιότητας και απογοήτευσης, παρόμοιο με αυτό που συναντά κανείς σήμερα στην Ελλάδα»²¹. Μαζί με το κοινωνικοπολιτικό αυτό σκέλος της, η πολιτική του Δόγματος Τρούμαν είχε εξ αντικειμένου και μία διεθνή οικονομική σημασία. Ο Λόι Χέντερσον, εξετάζοντας το ζήτημα από τη σκοπιά των συμφερόντων των ΗΠΑ πάνω στα πετρέλαια της Μέσης Ανατολής, έλεγε το 1947: «Η Ελλάδα και η Μέση Ανατολή πρέπει να μπουν κάτω από την αμερικανική κηδεμονία, γιατί οι ΗΠΑ χρειάζονται τα 30.000.000.000 βαρέλια πετρελαίου που παράγει κάθε χρόνο η περιοχή αυτή»²². Για το ίδιο θέμα, ο Αμερικανός καθηγητής Ιστορίας Λόρενς Γουίτνερ, γράφει σχετικά²³: «Η αμερικανική άμυνα της Μέσης Ανατολής και η ελληνική της πύλη δε θα έπρεπε να θεωρηθούν ως αφιλοκερδείς. Μετά το Β` Παγκόσμιο Πόλεμο, η αξία του Αγγλο-αμερικανικού ελέγχου του Μεσανατολικού πετρελαίου, αυξήθηκε σε κολοσσιαίες αναλογίες... Η αυξανόμενη όρεξη της διοίκησης Τρούμαν για το μεσανατολικό πετρέλαιο όξυνε την εμμονή του για να επεκτείνει την αμερικανική επιρροή στην περιοχή και να συγκρατήσει την επιρροή των άλλων».
Το Δόγμα Τρούμαν, χωρίς αμφιβολία, σφράγισε το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Οπως πολύ εύστοχα σημειώνει ο Κόραλ Μπελ: «Πρώτον, δεν επρόκειτο κατά κανένα τρόπο για ένα τοπικό δόγμα. Δεν περιοριζόταν στην Ευρώπη, κι ακόμη λιγότερο στην Ελλάδα και στην Τουρκία. Από αυτό επήγασε το Βιετνάμ, από αυτό επήγασε επίσης και το Σχέδιο Μάρσαλ. Κατά δεύτερο λόγο, η θέση της ''υποστηρίξεως ελευθέρων λαών" περιείχε τον σπόρο της αναλήψεως στρατιωτικών επιχειρήσεων, όπως επίσης και οικονομικών δεσμεύσεων. Ηταν ο πρόδρομος της οργανώσεως του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ). Και τρίτον, η επιδίωξη ήταν να εμποδιστεί περαιτέρω η συρρίκνωση της σφαίρας επιρροής της Δύσεως και όχι να θεραπευτεί η φθορά που είχε ήδη επέλθει»²⁴.

1 Λ. Γουίτνερ: «Η Αμερικανική Επέμβαση στην Ελλάδα 1943- 1949», εκδόσεις «Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 93-94
2 Στο ίδιο, σελ. 72
3 Αργύρης Φατούρος: «Πώς κατασκευάζεται ένα επίσημο πλαίσιο διείσδυσης - Οι Ηνωμένες Πολιτείες στην Ελλάδα 1947-1948», στο «Η Ελλάδα στη Δεκαετία 1940-1950: Ενα έθνος σε κρίση», εκδόσεις «Θεμέλιο», σελ. 423
4 Θανάσης Σφήκας: «Οι Αγγλοι Εργατικοί και ο εμφύλιος πόλεμος στην Ελλάδα», εκδόσεις «Φιλίστωρ», σελ. 284.
5 «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» 13/3/1947
6 Ολόκληρο το κείμενο του Δόγματος Τρούμαν στον ελληνικό Τύπο της 13/3/1947, Π. Οικονόμου - Γκούρα: «Το Δόγμα Τρούμαν και η αγωνία της Ελλάδος», Αθήναι 1957, σελ. 125-134 κ.ά.
7 «Ριζοσπάστης» 14/3/1947
8 Γ. Α. Βλάχου: «Η Αυτοτέλεια», «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» 16/3/1947
9 «Ρ» 18/6/1947
10 «Ρ» 20/6/1947
11 «Ρ» 22/6/1947
12 Σπ. Θεοδωρόπουλου: «Απ' το Δόγμα Τρούμαν στο Δόγμα Χούντα», Εκδόσεις «ΠΑΠΑΖΗΣΗ», 1976, σελ. 67
13 Λ. Γουίτνερ: «Η Αμερικανική επέμβαση στην Ελλάδα 1943-1949», Εκδόσεις «Βάνιας», σελ. 140
14 Σπ. Θεοδωρόπουλου, στο ίδιο, σελ. 68 και JOHN Ο. IATRIDES, στο ίδιο σελ. 40
15 JOHN Ο. IATRIDES στο ίδιο, σελ. 42-43
16 Δ. Ζαφειρόπουλου: «Ο Αντισυμμοριακός αγών 1945-1949» Αθήναι 1956, σελ. 87
17 Με τον όρο ολοκληρωτικά καθεστώτα, ο Αμερικανός Πρόεδρος εννοούσε τη Σοβιετική Ενωση και τα λαϊκοδημοκρατικά καθεστώτα, που αμέσως μετά τη λήξη του Β` Παγκοσμίου εγκαθιδρύθηκαν σε μια σειρά χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης
18 Γ. Σταθάκης: «Το Δόγμα Τρούμαν και το σχέδιο Μάρσαλ - Η ιστορία της αμερικανικής βοήθειας στην Ελλάδα», εκδόσεις «ΒΙΒΛΙΟΡΑΜΑ», σελ. 141
19 «Το δόγμα Τρούμαν», Ελληνική έκδοση της Αμερικανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, 1972, σελ. 39
20 Henry Kissinger: «Διπλωματία», Εκδόσεις «Νέα Σύνορα - Α. Α. Λιβάνη», σελ. 506
21 JOHN Ο. IATRIDES: «ΤΟ ΔΟΓΜΑ ΤΡΟΥΜΑΝ - Η απαρχή της διείσδυσης των Ηνωμένων Πολιτειών στην Ελλάδα», στο συλλογικό «Η Αμερικανική πολιτική στην Ελλάδα και Κύπρο», επιμέλεια Θ. Κουλουμπή και Sallie M. Hicks, εκδόσεις «ΠΑΠΑΖΗΣΗ», σελ. 32-33
22 Ν. Ψυρούκη: «Ιστορία της Σύγχρονης Ελλάδας», Εκδόσεις «ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ», τόμος Α`, σελ. 293
23 Λ. Γουίτνερ: «Η Αμερικανική Επέμβαση στην Ελλάδα 1943-1949», εκδόσεις «Βάνιας», Θεσσαλονίκη 1991, σελ. 85 και 88.
24 Κόραλ Μπελ: «Το Δόγμα Τρούμαν: Η κήρυξη του ψυχρού πολέμου», στο ΠΑΡΝΕΛ: «Ιστορία του 20ού Αιώνος», εκδόσεις ΧΡΥΣΟΣ ΤΥΠΟΣ, τόμος 5ος, σελ. 2.148

Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ