Η ίδρυση της Διεθνούς Ενωσης Εργατών (1η Διεθνής)

Η Ιστορία αποτελεί την πιο τρανή παρακαταθήκη για την πορεία εξέλιξης της ανθρωπότητας. Μα απ' όλη την Ιστορία ξεχωρίζουν σταθμοί που σφραγίζουν στο πέρασμά της τις κατοπινές εξελίξεις. Ο Μαρξ διατύπωσε την άποψη ότι όλη η Ιστορία των κοινωνιών είναι Ιστορία της ταξικής πάλης. Αλλά η Ιστορία της ταξικής πάλης έχει σε κάθε εποχή το δικό της υποκείμενο. Γέννημα της εξέλιξης των ίδιων των κοινωνιών και της ωριμότητας των παραγόντων για επαναστατικά άλματα.
28 Σεπτέμβρη στα 1864. Στην αίθουσα «Αγιος Μαρτίνος» του Λονδίνου αντιπρόσωποι των εργατών από την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Αμερική, την Πολωνία και την Ελβετία έκαναν Γενική Συνέλευση και αποφάσισαν την ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς με την ονομασία Διεθνής Ενωση Εργατών. Η συνέλευση εξέλεξε Γενικό Συμβούλιο από 21 μέλη και υποεπιτροπές για κάθε χώρα. Το Γενικό Συμβούλιο εξέλεξε πρόεδρο, επίτιμο γραμματέα και γραμματείς για κάθε χώρα. Ο Μαρξ εκλέχτηκε γραμματέας για τη Γερμανία. Το Γενικό Συμβούλιο προχώρησε στην επεξεργασία προγράμματος και Καταστατικού της Ενωσης.
Η ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς δεν ήταν καθόλου τυχαίο γεγονός. Ωρίμαζε σαν ιδέα σε συνθήκες ανάπτυξης του καπιταλισμού, που συνοδεύτηκαν από μια σειρά επαναστάσεις και εμφυλίους πολέμους ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη. Προάγγελος της ίδρυσής της ήταν η Ενωση Κομμουνιστών υπό την καθοδήγηση των Μαρξ - Ενγκελς, ενώ σημαντικό ρόλο έπαιξε η δράση της και κυρίως το πρόγραμμά της, το γνωστό Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, έργο των Μαρξ - Ενγκελς, που ήταν και το πρώτο προγραμματικό ντοκουμέντο του επιστημονικού κομμουνισμού.
Η ανάπτυξη του καπιταλισμού, που επιταχύνθηκε με τη βιομηχανική επανάσταση, δημιουργούσε τις συνθήκες ανάπτυξης εργατικών αγώνων και των πρώτων ουσιαστικά πολιτικών εκδηλώσεων της εργατικής τάξης. Ετσι έχουμε τις εξεγέρσεις στη Λυών το 1831 και το 1834, την εξέγερση των υφαντουργών της Σιλεσίας το 1844, ενώ στην Αγγλία οργανώνεται το κίνημα των Χαρτιστών, που σύμφωνα με τον Λένιν είναι το πρώτο πραγματικά μαζικό, πολιτικό, προλεταριακό, επαναστατικό κίνημα. Το κίνημα των Χαρτιστών εκδήλωνε έντονες διεθνιστικές τάσεις. Την ίδια εποχή έδρασαν και άλλες εργατικές ενώσεις με διεθνιστικές προλεταριακές αντιλήψεις, όπως η «Ενωση των Προγραμμένων 1834-1836», η «Ενωση των Δικαίων 1836-1839», οι «Αδελφωμένοι Δημοκράτες» που ιδρύθηκε στο Λονδίνο από Αγγλους και άλλους Ευρωπαίους εξόριστους. Οι Μαρξ και Ενγκελς είχαν σχέσεις μ' αυτό το κίνημα που θεωρείται από τους προδρόμους του διεθνιστικού προλεταριακού κινήματος. Οι Χαρτιστές επίσης δρούσαν μέσα απ' αυτή την οργάνωση. Στη Γαλλία είχαν αναπτυχθεί έντονες διεθνιστικές τάσεις στο εργατικό κίνημα, που ξεκινούσαν από τον Μπάμπεφ, την Φλώρα Τριστάν, που έγραψε στο Παρίσι μπροσούρα για την ανάγκη ίδρυσης πλατιάς διεθνιστικής οργάνωσης (Ενωση Εργατών), η οποία θα έπρεπε να δημιουργήσει επιτροπές σε όλες τις πρωτεύουσες της Ευρώπης για την ανάπτυξη του εργατικού αγώνα. Επίσης τον Απρίλη του 1856 αντιπροσωπεία Γάλλων εργατών πήγε στο Λονδίνο και πρότεινε τη δημιουργία μιας Παγκόσμιας Ενωσης Εργατών για την καθοδήγηση της πάλης του προλεταριάτου σε διεθνή κλίμακα. Τέλος, η πιο σημαντική ήταν η Ενωση Κομμουνιστών 1847-1852, που αποτέλεσε το πρώτο ουσιαστικά Κομμουνιστικό Κόμμα και την πρώτη οργανωμένη μορφή διεθνούς προλεταριακής ενότητας.

Η εμφάνιση του Μαρξισμού ως κοσμοθεωρίας

Οι επαναστάσεις στα 1848-1849 πλούτισαν την ιστορική πείρα του διεθνούς εργατικού κινήματος. Η εξέγερση του προλεταριάτου του Παρισιού τον Ιούνη του 1848, ο πρώτος μεγάλος εμφύλιος πόλεμος ανάμεσα στο προλεταριάτο και την αστική τάξη, ήταν το αποκορύφωμα της επαναστατικής πάλης της εργατικής τάξης της συγκεκριμένης περιόδου. Οι επαναστάσεις στα 1848-1849 απέδειξαν το αβάσιμο του ουτοπικού σοσιαλισμού και των διαφόρων μικροαστικών οπορτουνιστικών αντιλήψεων στο εργατικό κίνημα και έδωσαν τη δυνατότητα παραπέρα ανάπτυξης της επαναστατικής θεωρίας, ενώ ταυτόχρονα ανέδειξαν την ανάγκη της αυτοτελούς πολιτικής πάλης του προλεταριάτου.
Το προλεταριάτο είναι γέννημα - θρέμμα του καπιταλισμού, αλλά ο τελευταίος δεν εμφανίστηκε και, πολύ περισσότερο, δεν κυριάρχησε στην ιστορική εξέλιξη από τη μια στιγμή στην άλλη. «Δε χωράει αμφιβολία - γράφει ο Μαρξ στο "Κεφάλαιο"- ότι στο 16ο και 17ο αιώνα οι μεγάλες επαναστάσεις που συντελέστηκαν στο εμπόριο με τις γεωγραφικές ανακαλύψεις και που προώθησαν γρήγορα την ανάπτυξη του εμπορικού κεφαλαίου, αποτελούν έναν από τους κύριους παράγοντες που επιτάχυναν το πέρασμα του φεουδαρχικού τρόπου παραγωγής στον κεφαλαιοκρατικό. Η απότομη επέκταση της παγκόσμιας αγοράς, ο πολλαπλασιασμός των κυκλοφορούντων εμπορευμάτων, η άμιλλα ανάμεσα στα ευρωπαϊκά έθνη, για να γίνουν κύριοι των ασιατικών προϊόντων και των αμερικανικών θησαυρών, και το αποικιακό σύστημα συνέβαλαν ουσιαστικά στο σπάσιμο των φεουδαρχικών φραγμών στην παραγωγή. Ωστόσο, στην πρώτη του περίοδο, στην περίοδο της μανουφακτούρας, ο σύγχρονος τρόπος παραγωγής αναπτύχθηκε μόνο εκεί όπου οι όροι για την ανάπτυξή του είχαν δημιουργηθεί στη διάρκεια του μεσαίωνα... Και αν στον 16ο και εν μέρει στον 17ο αιώνα η απότομη επέκταση του εμπορίου και η δημιουργία μιας καινούργιας παγκόσμιας αγοράς άσκησαν αποφασιστική επίδραση στον αφανισμό του παλιού τρόπου παραγωγής και στην άνοδο του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής, αυτό έγινε αντίθετα πάνω στη βάση του δημιουργημένου πια κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Η παγκόσμια αγορά αποτελεί η ίδια τη βάση αυτού του τρόπου παραγωγής. Από την άλλη, η ενυπάρχουσα στον τρόπο αυτό παραγωγής ανάγκη να παράγει σε διαρκώς μεγαλύτερη κλίμακα ωθεί σε ακατάπαυστη διεύρυνση της παγκόσμιας αγοράς, έτσι που εδώ δεν είναι το εμπόριο που επαναστατεί τη βιομηχανία, αλλά η βιομηχανία είναι που επαναστατεί διαρκώς το εμπόριο. Και η κυριαρχία του εμπορίου συνδέεται εδώ με τη μεγαλύτερη ή μικρότερη υπερίσχυση των όρων της μεγάλης βιομηχανίας».(Καρλ Μαρξ: «Το κεφάλαιο», εκδόσεις ΣΕ, τόμος 3ος, σελ. 421-422).
Η ανάπτυξη των εργατικών αγώνων απαιτούσε και ενιαίο προλεταριακό επαναστατικό κέντρο καθοδήγησης, οργάνωσης και συνένωσης της εργατικής τάξης και διάδοσης της θεωρίας του επιστημονικού κομμουνισμού. Η αναγκαιότητα αυτή οδήγησε στην ίδρυση της Πρώτης Διεθνούς. Σημαντική ήταν η συμβολή της Διεθνούς υπό την καθοδήγηση των Μαρξ - Ενγκελς στη διάδοση της επιστημονικής θεωρίας της αυτοτελούς επαναστατικής πάλης της εργατικής τάξης, ως την ανατροπή του καπιταλισμού και το πέρασμα στον κομμουνισμό μέσω της δικτατορίας του προλεταριάτου, το ιδεολογικό ξεκαθάρισμα από διάφορα μικροαστικά ρεύματα στο εργατικό κίνημα (αναρχισμός, προυντονισμός, λασαλισμός, τρεϊντγιουνιονισμός), σε συνδυασμό με την άμεση καθοδήγηση μιας σειράς εργατικών και εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων.
Ο μαρξισμός ως πρωτοπόρα επιστημονική θεωρία της εργατικής τάξης εμφανίζεται μέσα στην 5η δεκαετία του 19ου αιώνα, σε συνθήκες όπου η μεγάλη εργοστασιακή βιομηχανία είχε πια σημαντικές επιτυχίες, τη στιγμή που φανερώθηκαν καθαρά οι βαθιές και ασυμβίβαστες αντιθέσεις της καπιταλιστικής κοινωνίας και είχε διαμορφωθεί και ανδρωθεί μια καινούρια κοινωνική τάξη - το βιομηχανικό προλεταριάτο. Το έργο του Μαρξ «Κριτική της χεγκελιανής φιλοσοφίας του δικαίου», το έργο του Ενγκελς «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στην Αγγλία», τα κοινά τους έργα «Η αγία Οικογένεια ή κριτική της κριτικής» και «Γερμανική ιδεολογία», το έργο του Μαρξ «Η αθλιότητα της φιλοσοφίας» και πάνω απ' όλα το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», που είναι το πρώτο επιστημονικό πρόγραμμα του προλεταριάτου σε παγκόσμιο επίπεδο, επιβεβαιώνουν την εμφάνιση και εδραίωση της επιστήμης του μαρξισμού, οπλίζουν την πάλη του προλεταριάτου με το όπλο της επιστημονικής δικαίωσης, αποδεικνύουν τον αντικειμενικό ιστορικό του ρόλο και το βγάζουν από το νεφελώδες πεδίο της ουτοπίας. Γράφει ο Ενγκελς για τον τρόπο που σκέφτονταν ο ίδιος και ο Μαρξ εκείνη την εποχή: «Δε σκοπεύαμε λοιπόν καθόλου να ψιθυρίσουμε αποκλειστικά στο αυτί του "επιστημονικού" κόσμου τα νέα επιστημονικά συμπεράσματα, εκθέτοντάς τα σε χοντρά βιβλία. Αντίθετα. Βρισκόμασταν κιόλας και οι δύο βαθιά μέσα στο πολιτικό κίνημα, είχαμε ορισμένους οπαδούς ανάμεσα στους διανοούμενους, ιδίως της Δυτικής Γερμανίας και σημαντική επαφή με το οργανωμένο προλεταριάτο. Ημασταν υποχρεωμένοι να θεμελιώσουμε επιστημονικά την άποψή μας. Αλλά ήταν εξίσου σπουδαίο για μας να κερδίσουμε με τις πεποιθήσεις μας το ευρωπαϊκό και πριν απ' όλα το γερμανικό προλεταριάτο. Μόλις ξεκαθαρίσαμε τις απόψεις μας για μας τους ίδιους προχωρήσαμε στη δουλιά».(Φρ. Ενγκελς: «Για την ιστορία της Λίγκας των κομμουνιστών», Μαρξ - Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», Εκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ, τόμος δεύτερος, σελ. 398).

Η ωρίμανση των συνθηκών για την ίδρυση

Στα 1862, δυο χρόνια δηλαδή πριν από τη συγκέντρωση στην αίθουσα του «Αγίου Μαρτίνου» στο Λονδίνο, πάνω από 300 εργάτες της Γαλλίας και 12 της Γερμανίας είχαν επισκεφτεί το Λονδίνο και στη διάρκεια της παραμονής τους εκεί είχαν συζητήσει με τους Αγγλους τρεϊντγιουνιονιστές για τη δυνατότητα δημιουργίας μιας εργατικής διεθνούς. Εκτός απ' αυτό, στις 22 του Ιούλη 1863 οι Αγγλοι και Γάλλοι εργάτες είχαν οργανώσει μαζί στο Λονδίνο ένα συλλαλητήριο ενάντια στην κατάπνιξη της εξέγερσης της Κρακοβίας από τον Τσάρο της Ρωσίας. Κύριο σύνθημα του συλλαλητηρίου ήταν «Ανεξαρτησία στην Πολωνία». Η Πολωνία ήταν υποδουλωμένη στην τσαρική Ρωσία. Στα 1863, λοιπόν, με αφορμή και το κοινό συλλαλητήριο Αγγλων και Γάλλων εργατών εντάθηκαν οι συζητήσεις γύρω από την υπόθεση οργάνωσης μιας εργατικής Διεθνούς.
Από την 6η δεκαετία του 19ου αιώνα σε πολλές χώρες τα αστικοδημοκρατικά και τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα αναζωογονούνται. Ο αγώνας για να ιδρυθούν ενωμένα κράτη στη Γερμανία και στην Ιταλία, η πολωνική εξέγερση του 1863 και ο εμφύλιος πόλεμος στις ΗΠΑ, όλα αυτά συγκινούν την πρωτοπορία της εργατικής τάξης.
Η γέννηση της Διεθνούς πέρασε πολλά «κοιλοπονήματα». Για το τι προηγήθηκε και πώς ωρίμασε αυτή η αναγκαιότητα, ώστε να γίνει πράξη, το αναλύει ο Ου. Φόστερ στο έργο του «Η ιστορία των τριών Διεθνών». Ας το παρακολουθήσουμε.
«Η Αγγλία, χώρα όπου ο καπιταλισμός γνώρισε στην πρώτη του περίοδο την πιο πλατιά ανάπτυξη, η χώρα που είχε την πιο πολυάριθμη και την πιο αναπτυγμένη εργατική τάξη, η χώρα όπου γεννήθηκε το συνδικαλιστικό κίνημα, έγινε κατά φυσικό τρόπο το πεδίο των περισσότερων από τις πρώτες προσπάθειες του προλεταριάτου για τη δημιουργία της διεθνούς αλληλεγγύης και οργάνωσης. Από τις πρώτες ακόμα ρωμαλέες εκδηλώσεις του εργατικού κινήματος στην τέταρτη δεκαετία του 19ου αιώνα υπήρχαν πολλές ενδείξεις ανάπτυξης του εργατικού διεθνισμού. Το χαρτιστικό κίνημα (σ.σ. μαζικό πολιτικό κίνημα των εργατών και ορισμένων μικροαστικών στρωμάτων στην Αγγλία με βασικό πρόγραμμα το "Χάρτη του λαού", που ζητούσε πλήρη πολιτικά δικαιώματα για την εργατική τάξη στα πλαίσια του καπιταλισμού) εκδήλωσε ισχυρές διεθνιστικές τάσεις... Η Ενωση των Προγραμμένων (1834-1836), η Ενωση των Δικαίων (1836-1839)και η Ενωση των Κομμουνιστών (1847-1852) ήταν κατηγορηματικά διεθνιστικές οργανώσεις και είχαν κατ' εξοχήν προλεταριακές αντιλήψεις και σύνθεση. Οι οργανώσεις αυτές ανέπτυσσαν την κύρια δράση τους και είχαν τα κυριότερα κέντρα τους στην Αγγλία.
Μια πολύ σημαντική οργάνωση στην περίοδο αυτή ήταν οι "Αδελφωμένοι Δημοκράτες" που ιδρύθηκε στο Λονδίνο το Σεπτέμβρη τον 1845 από ομάδες Αγγλων αγωνιστών και Ευρωπαίων εξορίστων. Η οργάνωση αυτή διακήρυχνε ότι το "έδαφος με όλα τα φυσικά του πλούτη είναι κοινή ιδιοκτησία όλων" (...) και μπορεί να θεωρηθεί πρόδρομος της Διεθνούς. Ο Χάρνεϊ, ο Τζονς, ο Ο' Μπράιεν και άλλοι διακεκριμένοι ηγέτες του χαρτιστικού κινήματος έπαιξαν δραστήριο ρόλο στην αξιόλογη αυτή οργάνωση. Ο Μαρξ και ο Ενγκελς είχαν σχέσεις με το κίνημα αυτό. Οι "Αδελφωμένοι Δημοκράτες" ήταν διεθνιστική οργάνωση και έπαιρνε ενεργό μέρος στους αγώνες των εργατών και σ' άλλα επαναστατικά κινήματα της ηπείρου. Συνέβαλε στην προετοιμασία του δρόμου προς την 1η Διεθνή. Σημαντικό γνώρισμά της ήταν ότι εφάρμοσε μια μορφή οργάνωσης που αργότερα υιοθετήθηκε από την 1η Διεθνή, δηλ. το διορισμό ενός γραμματέα για κάθε χώρα. Ετσι υπήρχαν γραμματείς για την Αγγλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Πολωνία και την Ισπανία. Η οργάνωση σταμάτησε τη δράση της στην περίοδο της αντίδρασης, που ακολούθησε την επανάσταση του 1848 στην Ευρώπη.
Ενα άλλο σημαντικό διεθνές κίνημα με κέντρο την Αγγλία ήταν η "Επιτροπή καλωσορίσματος και διαμαρτυρίας" που μετατράπηκε αργότερα σε Διεθνή Επιτροπή (Διεθνή Ενωση) κι οργανώθηκε στο Λονδίνο στα τέλη του 1855. Η "Επιτροπή καλωσορίσματος και διαμαρτυρίας" σχηματίστηκε από τον Ερνεστ Τζονς για να διαμαρτυρηθεί ενάντια στην επίσκεψη στην Αγγλία του Ναπολέοντα του Γ΄. Και η οργάνωση αυτή διόρισε γραμματείς για μερικές χώρες με τις οποίες είχε σύνδεση. Ο Ερνεστ Τζονς και άλλοι χαρτιστές ήταν και στο κίνημα αυτό εξέχουσες φυσιογνωμίες. Η Διεθνής Επιτροπή οργάνωσε μερικά μεγάλα συλλαλητήρια υπέρ ορισμένων ευρωπαϊκών επαναστάσεων και διαμαρτυρήθηκε ενάντια στις βιαιότητες που διέπραξε η αντίδραση στην ηπειρωτική Ευρώπη. Αλλά κατά τα τέλη του 1859 η Διεθνής Επιτροπή δεν υπάρχει πια.
Και στη Γαλλία εκδηλώθηκαν έντονα διεθνιστικές τάσεις στις γραμμές των εργατών. Οι Γάλλοι είχαν παλιές διεθνιστικές παραδόσεις που ξεκινούσαν ακόμα... από τους αγωνιστές των επαναστάσεων του 1830 και 1848, καθώς και από πολλές άλλες εξεγέρσεις του γαλλικού λαού. Στα 1843 η Φλώρα Τριστάν έγραψε στο Παρίσι μια μπροσούρα, με την οποία καλούσε να δημιουργηθεί μια πλατιά διεθνής οργάνωση. "Η Ενωση των Εργατών", έγραφε, "θα έπρεπε να δημιουργήσει επιτροπές ανταπόκρισης στις κυριότερες πόλεις της Αγγλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, με μια λέξη σ' όλες τις πρωτεύουσες της Ευρώπης". Τον Απρίλη του 1856 μια αντιπροσωπεία από Γάλλους εργάτες πήγε στο Λονδίνο και πρότεινε να δημιουργηθεί μια "Παγκόσμια Ενωση των Εργατών" για την καθοδήγηση του αγώνα σε διεθνή κλίμακα.
Από τις πιο σημαντικές ενέργειες των διεθνών αυτών ομάδων ήταν η ενεργή υποστήριξη από μέρους τους του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας στη βρετανική αυτοκρατορία, στις Ενωμένες Πολιτείες και σ' όλον τον κόσμο. Επί δεκαετίες υπήρχε ένα ισχυρό κίνημα για την κατάργηση της δουλείας, όπου τα χαρτιστικά Τρέιντ-Γιούνιονς και οι οπαδοί του Οουεν (σ.σ. ουτοπικός σοσιαλιστής), έπαιξαν πολύ σημαντικό ρόλο. Τα κινήματα της Μεγάλης Βρετανίας και της Αμερικής για την κατάργηση της δουλείας εργάστηκαν σε στενή συνεργασία. Από το 1833 έως το 1860 ο Γουίλιαμ Λόιντ Γκάρισον, ο Φρέντερικ Ντάγκλας και πολλοί άλλοι διακεκριμένοι Αμερικανοί οπαδοί του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας επισκέφθηκαν την Αγγλία, όπου έγιναν δεκτοί από τεράστιες μάζες ανθρώπων. Ο Τζορτζ Θόμπσον, Αγγλος συνδικαλιστής οπαδός της κατάργησης της δουλείας, πήγε στις Ενωμένες Πολιτείες και πήρε ενεργό μέρος στον αγώνα ενάντια στη δουλεία. Πριν και στη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου, οι Αγγλοι τρέιντ-γιουνιονιστές οργάνωσαν επανειλημμένα μεγάλες διαδηλώσεις ενάντια στη δουλεία. Και στη Γαλλία η εργατική τάξη έδειξε την ίδια αλληλεγγύη στον αγώνα για την κατάργηση της δουλείας, στην πάλη ενάντια στις προσπάθειες του Ναπολέοντα του Γ΄ να παρασύρει τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία στον πόλεμο με το μέρος της Συνομοσπονδίας (σ.σ. του δουλοκτητικού Νότου).
Η δράση αυτή ενάντια στη δουλεία και υπέρ της ειρήνης που ανέπτυξαν οι Αγγλοι εργάτες έκανε τον πρόεδρο Λίνκολν να στείλει ένα γράμμα στους υφαντουργούς του Μάντσεστερ,... και στους Αγγλους εργάτες για τη βοήθεια που δώσανε. Αλλά και πριν από αυτό ο Μαρξ δήλωνε στη "Νιου Γιορκ Τρίμπιουν": «"Δε θα 'πρεπε να ξεχαστεί ποτέ στις Ενωμένες Πολιτείες ότι τουλάχιστο η αγγλική εργατική τάξη δεν τις εγκατέλειψε από την αρχή ως το τέλος των δυσκολιών"».
Η αναζωογόνηση και η καινούρια ανάπτυξη του διεθνούς εργατικού κινήματος προβάλλουν το φλέγον ζήτημα της συσπείρωσης των δυνάμεων του παγκόσμιου προλεταριάτου για τον επαναστατικό αγώνα που πλησίαζε. Η Ενωση των κομμουνιστών είχε διασπαστεί και διαλυθεί. Ετσι δεν υπήρχε καμιά διεθνής προλεταριακή οργάνωση. Οι προσπάθειες να ιδρυθεί μια προλεταριακή οργάνωση, που έγιναν στις αρχές της 6ης δεκαετίας, καθρέφτιζαν την έντονη επιθυμία των πρωτοπόρων εργατών της Ευρώπης και της Αμερικής να ενωθούν σε παγκόσμια κλίμακα. Η επιθυμία αυτή φαίνεται πιο καθαρά στις εκδηλώσεις αλληλεγγύης που έδειξαν οι εργάτες στις διάφορες χώρες για την πολωνική εξέγερση, στα συλλαλητήρια των Αγγλων εργατών για να υποστηρίξουν τον αγώνα του αμερικάνικου λαού εναντίον της δουλείας κλπ.
Στις 10 Νοεμβρίου του 1863 οι Αγγλοι εργάτες απεύθυναν στους Γάλλους εργάτες μια έκκληση και τους καλούσαν να συγκροτήσουν μια παγκόσμια οργάνωση. «Για την υπόθεση των εργατών έλεγε η ανακοίνωση είναι ανάγκη να συναδελφωθούν οι λαοί. Γι' αυτό το σύνθημά μας είναι η αδελφοσύνη. Ας συνδεθούμε στενά με όλους τους ανθρώπους που χρειάζονται την ειρήνη, την ελευθερία και τη βιομηχανική ανάπτυξη και ποθούν την ευτυχία σε όλη τη γη». Οι Γάλλοι εργάτες στην απάντησή τους έδειξαν ολοφάνερα την προθυμία τους για τη συγκρότηση μιας παγκόσμιας οργάνωσης.
Ο Τζορζ Οτζερ, διακεκριμένος Αγγλος συνδικαλιστής ηγέτης, ήταν αυτός που έκανε την «έκκληση» προς τους Γάλλους εργάτες, τονίζοντας την ανάγκη της κοινής δράσης της διεθνούς εργατιάς. Οι Γάλλοι όμως απάντησαν μετά από ένα σχεδόν χρόνο. Την απάντησή τους την έστειλαν στο Λονδίνο με τους ίδιους εργάτες που είχαν πάρει μέρος στο κοινό συλλαλητήριο για την ανεξαρτησία της Πολωνίας στα 1863.
Ετσι στις 28 Σεπτεμβρίου του 1864 έγινε η διεθνής συγκέντρωση στο Λονδίνο για να διαβαστεί η απάντηση των Γάλλων εργατών. Στη συγκέντρωση αυτή πήραν μέρος αντιπρόσωποι του προλεταριάτου της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Πολωνίας και της Ιρλανδίας. Ο Μαρξ εκλέχτηκε στο προεδρείο της συγκέντρωσης σαν αντιπρόσωπος των Γερμανών εργατών. Η συγκέντρωση αποφάσισε να ιδρυθεί η Διεθνής Ενωση των Εργατών.
Ο Τζορζ Οτζερ διάβασε στους συγκεντρωμένους αντιπροσώπους των εργατών την έκκληση που είχε σταλεί ένα χρόνο νωρίτερα στους Γάλλους εργάτες. Η έκκληση έλεγε ανάμεσα σ' άλλα:
«Η αδελφοσύνη των λαών είναι εξαιρετικά αναγκαία προς το συμφέρον των εργατών. Γιατί κάθε φορά που προσπαθούμε να καλυτερέψουμε τη θέση μας με την ελάττωση των ωρών της εργασίας και με την αύξηση των ημερομισθίων, οι καπιταλιστές μας απειλούν ότι θα μισθώσουν Γάλλους, Βέλγους και Γερμανούς εργάτες που θα αναπληρώσουν την εργασία μας με χαμηλότερη τιμή. Δυστυχώς, η απειλή αυτή πραγματοποιείται συχνά. Το λάθος, βέβαια, δεν είναι των συντρόφων της ηπείρου, αλλά οφείλεται αποκλειστικά στην έλλειψη κανονικής σύνδεσης μεταξύ των μισθωτών των διαφόρων χωρών».
Και κατέληγε ως εξής:
«Να συγκληθεί μια συνέλευση των αντιπροσώπων της Γαλλίας, Ιταλίας, Γερμανίας, Πολωνίας, Αγγλίας και όλων των χωρών όπου υπάρχει επιθυμία συνεργασίας για το καλό της ανθρωπότητας. Να οργανώνουμε τα συνέδριά μας, να συζητούμε τα μεγάλα προβλήματα από τα οποία εξαρτάται η ειρήνη των εθνών».
Στη συγκέντρωση πήραν μέρος πάρα πολλοί εργάτες και ξένοι εξόριστοι. Πρόεδρος ήταν ο καθηγητής Ε. Σ. Μπίσλι. Ανάμεσα στους παρόντες ήταν και ο Μαρξ.
Ο Μ. Τολέν, ένας από τους Γάλλους εργάτες αντιπροσώπους, διάβασε την απάντηση της γαλλικής αντιπροσωπείας. Αφού περιέγραφε τις άθλιες συνθήκες ζωής των εργατών από την εκμετάλλευση των κεφαλαιοκρατών, καλούσε τους εργάτες όλων των χωρών να ενωθούν.

Ο Μαρξ βάζει τη σφραγίδα του

Σκοπός της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών ήταν να εκπληρώσει το ιστορικό καθήκον της συσπείρωσης των δυνάμεων του παγκόσμιου προλεταριάτου. Είχε και έναν άλλο σκοπό που ο Μαρξ τον διατύπωσε αργότερα στο γράμμα που έστειλε στο Γερμανό σοσιαλιστή Φρειδερίκο Μπόλτε. Η Διεθνής, έγραφε ο Μαρξ, ιδρύθηκε για να αντικαταστήσει τα διάφορα σοσιαλιστικά και μισοσοσιαλιστικά τμήματα με μια πραγματική αγωνιστική οργάνωση της εργατικής τάξης.
Τα καθήκοντα αυτά προσδιόρισαν το περιεχόμενο της Ιδρυτικής Διακήρυξης και του Καταστατικού της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών. Και τα δύο κείμενα γράφτηκαν από τον Μαρξ και εγκρίθηκαν ομόφωνα την 1η Νοεμβρίου του 1864 από την επιτροπή που εκλέχτηκε από τη συγκέντρωση του Σεντ Μάρτινς Χολ για να καταρτίσει το πρόγραμμα της Διεθνούς Ενωσης της εργατικής τάξης.
Η Ιδρυτική Διακήρυξη περιγράφει με ζωηρά χρώματα την κατάσταση του προλεταριάτου στις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες και αποδείχνει πως η εξαθλίωσή του ολοένα μεγάλωνε, ενώ ταυτόχρονα αυξανόταν ο πλούτος των εύπορων τάξεων. Ο Μαρξ ξεσκεπάζει την εκμεταλλευτική ουσία του καπιταλιστικού συστήματος και τονίζει πως «ούτε η τελειοποίηση των μηχανών, ούτε η εφαρμογή των επιστημονικών μεθόδων στην παραγωγή, ούτε η καλυτέρευση των συγκοινωνιακών μέσων, ούτε οι καινούργιες αποικίες, ούτε η μετανάστευση, ούτε το πλάτεμα των αγορών, ούτε το ελεύθερο εμπόριο, ούτε όλα αυτά μαζί θα απελευθερώσουν τις εργαζόμενες μάζες από την αθλιότητα. Στη σημερινή ελαττωματική βάση κάθε καινούργια ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων της εργασίας βαθαίνει αναπόφευκτα τις κοινωνικές αντιθέσεις και οξύνει τους κοινωνικούς ανταγωνισμούς».
Η «Ιδρυτική Διακήρυξη» της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, που διατύπωσε ο Μαρξ, που είναι το πρόγραμμά της, είναι ένα από τα πιο σημαντικά ντοκουμέντα στην Ιστορία του διεθνούς εργατικού κινήματος. Η «Ιδρυτική Διακήρυξη» αναφέρει, ανάμεσα στ' άλλα: «Είναι αναμφισβήτητο γεγονός ότι στην περίοδο 1848-1864 δε λιγόστεψε η αθλιότητα των εργαζομένων μαζών κι όμως η περίοδος αυτή όσον αφορά την πρόοδο που σημείωσε στην ανάπτυξη της βιομηχανίας και του εμπορίου είναι μοναδική στα χρόνια της Ιστορίας». Και συνέχιζε, αντικρούοντας όσους έλεγαν ότι μαζί με την ανάπτυξη της βιομηχανίας στη Μεγάλη Βρετανία θα εξαλειφθεί αυτόματα η φτώχεια, ότι διαψεύστηκαν πέρα για πέρα από την πραγματικότητα, αφού οι κυβερνητικές εκθέσεις αποκαλύπτουν ότι για κάθε εργάτη η ζωή «στις εννιά περιπτώσεις απ' τις δέκα δεν είναι παρά ένας αγώνας για την ύπαρξη», τη στιγμή που αυξάνονταν με γεωμετρική πρόοδο τα πλούτη των καπιταλιστών και των γαιοκτημόνων.
Στην «Ιδρυτική Διακήρυξη» χαιρετιζόταν η μεγάλη νίκη των Αγγλων εργατών για τη μείωση του εργάσιμου χρόνου στα 1847, ύστερα από τριαντάχρονο αγώνα, με την κατάκτηση με νόμο της δεκάωρης εργάσιμης μέρας. Πιο συγκεκριμένα αναφέρεται: «Το νομοσχέδιο για το δεκάωρο δεν ήταν μόνο μια μεγάλη πραχτική επιτυχία, ήταν η νίκη μιας αρχής. Για πρώτη φορά η πολιτική οικονομία της αστικής τάξης νικήθηκε μπροστά στα μάτια όλων από την πολιτική οικονομία της εργατικής τάξης». Μετά απ' αυτή τη νίκη των Αγγλων εργατών, σ' όλη τη Δυτική Ευρώπη οι κυβερνήσεις αναγκάστηκαν να υιοθετήσουν παρόμοιους νόμους μείωσης του ημερήσιου εργάσιμου χρόνου.
Η «Ιδρυτική Διακήρυξη» ανέφερε επίσης ότι το μεγάλο καθήκον της εργατικής τάξης είναι σήμερα η κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας: «Οι εργάτες απόδειξαν πως η παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα και μάλιστα σύμφωνα με τις απαιτήσεις της σύγχρονης επιστήμης είναι δυνατόν να γίνει χωρίς την τάξη των επιχειρηματιών που εκμεταλλεύονται την εργασία της τάξης των μισθωτών εργατών... Γι' αυτό το λόγο η εργατική τάξη έχει ένα μεγάλο καθήκον, να κατακτήσει την πολιτική εξουσία». Ο Μαρξ έβαζε ως απαραίτητο όρο για την κοινωνική απελευθέρωση του προλεταριάτου το δυνάμωμα της ταξικής του οργάνωσης και του ιδεολογικού του εξοπλισμού.
Η Ιδρυτική Διακήρυξη περιέχει μια σπουδαία θέση, πως η εργατική τάξη έχει καθήκον να παρακολουθεί την εξωτερική πολιτική, ενώ υπογράμμιζε την ανάγκη να έχουν οι εργάτες δική τους εξωτερική πολιτική. Πιο συγκεκριμένα, σχετικά μ' αυτό αναφέρει: «Αν η χειραφέτηση της εργατικής τάξης απαιτεί την αδελφική συνεργασία των εργατών διαφόρων εθνών, πώς θα μπορέσουν να εκπληρώσουν αυτή τη μεγάλη αποστολή με μια εξωτερική πολιτική που επιδιώκει εγκληματικά σχέδια, που εκμεταλλεύεται τις εθνικές προκαταλήψεις και που κατασπαταλά σε ληστρικούς πολέμους το αίμα και τον πλούτο του λαού;».
Το πρώτο προγραμματικό κείμενο της Διεθνούς τελειώνει με το σύνθημα του «Μανιφέστου του κομμουνιστικού κόμματος»: Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε! Αυτό σημαίνει πως ο αγώνας για την κοινωνική απελευθέρωση της εργατικής τάξης πρέπει να γίνεται με βάση τις αρχές του προλεταριακού διεθνισμού.
Αλλά και το προσωρινό Καταστατικό της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών περιείχε πολύ σπουδαίες προγραμματικές θέσεις - για το συσχετισμό του οικονομικού και του πολιτικού αγώνα της εργατικής τάξης, για τον τελικό σκοπό του αγώνα αυτού και για την αποφασιστική σημασία που έχουν για την επιτυχία του η αλληλεγγύη ανάμεσα στους εργάτες διαφόρων κλάδων σε κάθε χώρα και οι αδελφικοί δεσμοί ανάμεσα στους προλετάριους των διαφόρων χωρών. Το Καταστατικό τονίζει πως για να πετύχει η εργατική τάξη την κοινωνική της απελευθέρωση πρέπει να αγωνίζεται πολιτικά και να πιστεύει πως ο πολιτικός αγώνας της είναι ένα μέσο για να φτάσει στον τελικό της σκοπό - στην κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο.
Το προσωρινό Καταστατικό της Ενωσης αρχίζει μ' ένα προοίμιο που θέτει στην οργάνωση το καθήκον να καθοδηγήσει την εργατική τάξη για την κοινωνική της απελευθέρωση ως εξής: «Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης πρέπει να καταχτηθεί από την ίδια την εργατική τάξη.
Ο αγώνας για την απελευθέρωση της εργατικής τάξης δεν είναι αγώνας για ταξικά προνόμια και μονοπώλια, αλλά για ίσα δικαιώματα και καθήκοντα και για την κατάργηση κάθε ταξικής κυριαρχίας.
Η οικονομική υποδούλωση του εργάτη στο μονοπωλητή των μέσων εργασίας, δηλαδή των πηγών της ζωής, αποτελεί τη βάση όλων των μορφών της δουλείας, τη βάση της κοινωνικής αθλιότητας, του διανοητικού μαρασμού και της πολιτικής εξάρτησης.
Η οικονομική απελευθέρωση της εργατικής τάξης είναι, επομένως, ο μεγάλος τελικός σκοπός, στον οποίο πρέπει να υποταχθεί σαν μέσο κάθε πολιτικό κίνημα.
Ολες οι προσπάθειες που τείνουν σ' αυτό το μεγάλο σκοπό απέτυχαν ως τώρα από έλλειψη αλληλεγγύης ανάμεσα στους εργατικούς κλάδους κάθε χώρας και από την απουσία ενός αδελφικού δεσμού ανάμεσα στους εργάτες των διαφόρων χωρών.
Η απελευθέρωση της εργατικής τάξης δεν είναι ούτε τοπικό, ούτε εθνικό, αλλά ένα κοινωνικό καθήκον που αγκαλιάζει όλες τις χώρες, στις οποίες υπάρχει η σύγχρονη κοινωνία και που η λύση του εξαρτάται από την πραχτική και θεωρητική συνεργασία των πιο προχωρημένων χωρών.
Το σημερινό ξαναζωντάνεμα του κινήματος της εργατικής τάξης στις πιο προχωρημένες βιομηχανικές χώρες της Ευρώπης, ενώ γεννά νέες ελπίδες, απευθύνει, ταυτόχρονα, μια πανηγυρική προειδοποίηση να μην επαναληφθούν τα παλιά λάθη και απαιτεί την άμεση συνένωση των ασύνδετων ακόμα κινημάτων».
Η Διεθνής Ενωση των εργατών βασίστηκε στην αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού. Ανώτατο όργανο ήταν το ετήσιο συνέδριό της. Το συνέδριο εξέλεγε από τα μέλη του για ένα χρόνο το κεντρικό ή, όπως ονομάστηκε αργότερα, το γενικό συμβούλιο που ήταν το ανώτερο όργανο της Διεθνούς στο χρονικό διάστημα που μεσολαβούσε ως το επόμενο συνέδριο. Το γενικό συμβούλιο διόριζε από τα μέλη του γραμματείς αντιπροσώπους για την επαφή με τις οργανώσεις της Διεθνούς στις διάφορες χώρες. Εδρα του γενικού συμβουλίου ορίστηκε το Λονδίνο. Οι οργανώσεις βάσεις της Διεθνούς ήταν τα τμήματα στις διάφορες χώρες. Οι εργατικές ενώσεις που υπήρχαν όταν ιδρύθηκε η Διεθνής Ενωση των εργατών, πέρασαν στη δύναμή της με τα δικαιώματα που είχαν τα τμήματα. Τα τμήματα ενώνονταν σε περιφερειακές και εθνικές ομοσπονδίες με επικεφαλής αντίστοιχα ομοσπονδιακά και εθνικά συμβούλια.

Τεράστιο βήμα μπροστά

Οι Γάλλοι εργάτες πρότειναν σαν έδρα της Διεθνούς το Λονδίνο. Επίσης, πρότειναν να γίνει επίσημο όργανό της η αγγλική εργατική εφημερίδα «Beehive», να καθοριστεί προσωρινά ένα σύστημα συνδρομών και η νέα οργάνωση να καθοδηγείται προσωρινά από μια Κεντρική Επιτροπή με υποεπιτροπές σ' όλες τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Η πρόταση έγινε δεχτή. Ετσι εκλέχτηκε ένα Γενικό Συμβούλιο που απαρτιζόταν από 21 μέλη για την εκτέλεση των αποφάσεων. Το Συμβούλιο εξουσιοδοτήθηκε να προσλάβει νέα μέλη κατά την κρίση του.
Στις αρχές του Οκτώβρη το Γενικό Συμβούλιο έκανε μερικές συνεδριάσεις που στη διάρκειά τους εγκρίθηκε η ονομασία της Διεθνούς. Η ονομασία της ήταν: «Διεθνής Ενωση των Εργατών». Ως 1η Διεθνής ονομάστηκε μετά την ίδρυση της 2ης Διεθνούς, στα 1889.
Ως μέλη του καθοδηγητικού της οργάνου του Κεντρικού Συμβουλίου εκλέχτηκαν: Ο Τζορτζ Οτζερ, πρόεδρος και ο Γουίλιαμ Ρ. Κρίμερ, επίτιμος γενικός γραμματέας. Εκλέχτηκαν, επίσης, γραμματείς για τη Γερμανία (Κ. Μαρξ), την Αμερική (Π. Φοξ). Ο Πίτερ Α. Φοξ ήταν Αγγλος δημοσιογράφος, ανταποκριτής για την Αμερική στην περίοδο 1866-1867, που προσχώρησε στη Διεθνή, εκλέχτηκε στο καθοδηγητικό της όργανο και ορίστηκε γραμματέας για τις ΗΠΑ. Εκλέχτηκαν επίσης γραμματείς για την Ιταλία, την Πολωνία, την Ελβετία και τη Γαλλία. Μέλη του προσωρινού Κεντρικού Συμβουλίου ήταν: Οι Αγγλοι Λόνγκμαϊντ, Γουόρλεϊ, Λίνο, Χουίτλοκ, Φοξ, Μπλάκμορ, Χάρτουελ, Πίτζον, Λούκραφτ, Γουέστον, Ντελ, Σίρμαν, Νάιες, Σόου, Λέικ, Μπάκλεϊ, Οτζερ, Χόουελ, Οσμπορν, Κάρτελ, Γκρέι, Χουίλερ, Στέινσμπι, Μόργκαν, Γκρόσμιθ, Κρίμερ, Ντικ. Οι Γάλλοι Ντενουάλ, Λε Λιουμπέζ, Ζουρντέι, Μαρίζο, Λερού, Μπορντάζ, Μποχέ, Ταλαντιέ, Ντιπόν. Οι Ιταλοί Βολφ, Φοντάνα, Σετάτσι, Αλντροβάντι, Λάμα, Σολούστρι. Οι Ελβετοί Νιουπερλί, Γιουνγκ. Οι Γερμανοί Εχκάους, Βολφ, Οτο, Λέσνερ, Πφάντερ, Λόχνερ, Μαρξ, Καντ, Μπόλετερ. Οι Πολωνοί Χόλτορπ, Ριμπζίνσχι. Το πρώτο συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών ορίστηκε για το 1865 στις Βρυξέλλες.
Το Γενικό Συμβούλιο καταπιάστηκε αμέσως με την επεξεργασία του πολιτικού προγράμματος και του καταστατικού της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών.
Το πολιτικό πρόγραμμα και το καταστατικό της 1ης Διεθνούς φέρουν τη σφραγίδα του Μαρξ. Βεβαίως, για την επεξεργασία τους και την τελική διατύπωση έγινε αρκετή συζήτηση, ενώ απορρίφθηκαν διάφορα σχέδια, τα οποία υποβλήθηκαν στο Γενικό Συμβούλιο.
Ο Λ. Βολφ, ο οποίος εκπροσωπούσε τους Ιταλούς εργάτες, στην οργάνωση των οποίων ηγούνταν ο Ματσίνι, επεξεργάστηκε ένα σχέδιο προγράμματος που θα έδινε στην Ενωση χαρακτήρα μυστικής οργάνωσης. Το σχέδιο αυτό απορρίφθηκε, αφού αντιμετώπισε την εμπεριστατωμένη κριτική και αντίθεση του Μαρξ. Αλλωστε, ο Μαρξ με τον Ενγκελς είχαν διατυπώσει στο «Μανιφέστο» την άποψη ότι οι κομμουνιστές όχι μόνο δεν κρύβουν τις ιδέες τους και το πρόγραμμά τους αλλά το προπαγανδίζουν ανοιχτά στις μάζες. Ο Γουέστον, παλιός οπαδός του Οουεν, πρότεινε κι αυτός ένα πρόγραμμα γεμάτο συγκεχυμένες ιδέες, που επίσης απορρίφθηκε.
Ο Μαρξ, ο οποίος ήταν μέλος της υποεπιτροπής που θα συνέτασσε το πρόγραμμα, ανέλαβε τελικά να διαμορφώσει το ντοκουμέντο, το οποίο εγκρίθηκε ομόφωνα. Το γεγονός ότι ο Μαρξ κλήθηκε τελικά να γράψει το ιστορικό αυτό ντοκουμέντο, αποτελεί απόδειξη της μεγάλης επίδρασης του «Μανιφέστου του Κομμουνιστικού Κόμματος». Ετσι, από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης της Διεθνούς, ο Καρλ Μαρξ ήταν ο πραγματικός της καθοδηγητής και ο θεωρητικός και πρακτικός της ηγέτης.
Η ίδρυση της 1ης Διεθνούς έγινε σε στιγμή ανόδου της επαναστατικής πάλης του προλεταριάτου, και του εθνικού κινήματος της αστικής τάξης ύστερα από τη μακρόχρονη περίοδο αντίδρασης που ακολούθησε την ευρωπαϊκή επανάσταση του 1848. Ο καπιταλισμός αναπτυσσόταν γοργά σ' όλη τη Δυτική Ευρώπη, το ίδιο και η εργατική τάξη, τόσο από άποψη οργάνωσης όσο και από άποψη μαχητικότητας. Το εργατικό κίνημα δυνάμωνε, ιδιαίτερα στην Αγγλία. Στα 1860 δημιουργήθηκε το Συμβούλιο των Τρέιντ Γιούνιονς του Λονδίνου. Παρόμοια όργανα δημιουργήθηκαν σε σειρά χώρες. Στη Γερμανία εμφανίζονταν ακριβώς οι πρώτες συνδικαλιστικές οργανώσεις. Στα 1863 ο Φερντινάντ Λασάλ οργάνωσε τη Γενική Ενωση των Γερμανών εργατών, που ήταν μια πολιτική οργάνωση και ο Αουγκούστ Μπέμπελ μαζί με τον Βίλχελμ Λίμπκνεχτ ανέπτυσσαν ζωηρή κομμουνιστική δράση που έμελλε να οδηγήσει στο σχηματισμό του σοσιαλδημοκρατικού εργατικού κόμματος της Γερμανίας στα 1869. Και στις Ενωμένες Πολιτείες, οι εργατικές οργανώσεις άρχισαν να αναπτύσσονται γοργά. Η μεγάλη οικονομική κρίση του 1857, η πρώτη κρίση παγκόσμιας έκτασης, έπληξε βαριά τους εργάτες και προκάλεσε ένα ισχυρό απεργιακό κίνημα από το 1860 έως το 1862, τόσο στην Αγγλία, όσο και σε άλλες χώρες μαζί και στις Ενωμένες Πολιτείες.
Από τις πολυάριθμες εκδηλώσεις της μεγάλης ανόδου των εθνικών αστικοδημοκρατικών κινημάτων στην περίοδο πριν από την ίδρυση της 1ης Διεθνούς, ήταν μερικές που αφύπνισαν ιδιαίτερα τους εργάτες όλων των χωρών και δυνάμωσαν την τάση τους για διεθνή αλληλεγγύη. Ενα τέτοιο σημαντικό γεγονός ήταν ο απελευθερωτικός αγώνας του ιρλανδικού λαού ενάντια στους Αγγλους καταχτητές. Ενα άλλο γεγονός ήταν το καινούριο δυνάμωμα του μαζικού κινήματος για την ενοποίηση και τον εκδημοκρατισμό της Γερμανίας. Στα 1859 οι Ιταλοί άρχισαν τον εθνικό επαναστατικό πόλεμο κατά της Αυστρίας. Ο πόλεμος αυτός, που τον καθοδηγούσε ο Γαριβάλδης, στεφανώθηκε με την απελευθέρωση και την ενοποίηση της Ιταλίας και με την εισαγωγή μιας σειράς δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων. Προκάλεσε τον ενθουσιασμό των εργατών σ' όλο τον καπιταλιστικό κόσμο. Υστερα έγινε η ηρωική εξέγερση της Πολωνίας στα 1863. Η εξέγερση αυτή, που την έπνιξε στο αίμα ο τσάρος, είχε την πλατιά συμπάθεια και υποστήριξη των πλατιών προλεταριακών μαζών. Τέλος, ένα άλλο γεγονός ήταν ο επαναστατικός εμφύλιος πόλεμος στις Ενωμένες Πολιτείες που συνεχιζόταν τη στιγμή της ίδρυσης της 1ης Διεθνούς. Οι οργανωμένοι εργάτες στην Αγγλία, τη Γερμανία, τη Γαλλία και σ' άλλες χώρες, κατάλαβαν καθαρά από την αρχή κιόλας του μεγάλου αυτού πολέμου, ότι τα ταξικά τους συμφέροντα βρίσκονταν αποφασιστικά με το μέρος του Βορρά ενάντια στο δουλοκτητικό Νότο και εξέφρασαν επανειλημμένα τα έντονα αισθήματά τους κατά της δουλείας.
Η Διεθνής καθοδήγησε άμεσα την εξέγερση του Παρισιού το 1871 και την Κομμούνα, την εγκαθίδρυση της πρώτης ιστορικά εργατικής κυβέρνησης, ήταν δηλαδή η πρώτη δοκιμή εγκαθίδρυσης της δικτατορίας του προλεταριάτου και την οποία αναλύει ο Μαρξ στο έργο του «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία». Ο ίδιος ο Μαρξ από τη Διεθνή καθοδηγούσε την εξέγερση και την πορεία εξέλιξης της Κομμούνας. Με την Παρισινή Κομμούνα τελειώνει μια περίοδος ανάπτυξης εργατικών αγώνων και επαναστάσεων, ενώ η ίδια η εξέγερση του Παρισιού αποδεικνύει την αναγκαιότητα ίδρυσης κομμουνιστικών κομμάτων σε κάθε ξεχωριστή χώρα. Η Διεθνής έχει ήδη συμβάλει αποφασιστικά στην ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Υπήρξε ένα τεράστιο βήμα, ιστορική κατάχτηση του διεθνούς εργατικού κινήματος. Παρ' όλ' αυτά δεν ήταν ακόμη η οργάνωση που μπορούσε να καθοδηγήσει αποτελεσματικά την εργατική τάξη στην επαναστατική της πάλη. Αλλωστε, τα διάφορα ρεύματα μέσα στο εργατικό κίνημα, από τα μικροαστικά οπορτουνιστικά (Προυντόν, Λασάλ, Μπλανκί κλπ.), έως τον αναρχισμό (Μπακούνιν), είχαν επίδραση και στις γραμμές της. Τόσο ο Μαρξ όσο και ο Ενγκελς, μέσα από τη δράση τους, θεωρητική και πραχτική, συνέβαλαν, ώστε να ξεκαθαρίζεται θεωρητικά το επαναστατικό εργατικό κίνημα απ' αυτές τις επιρροές, πράγμα βεβαίως δύσκολο για τη συγκεκριμένη ιστορική εποχή. Ετσι, μέσα από τη σφοδρή διαπάλη στις γραμμές της μπολιαζόταν το εργατικό κίνημα με τη θεωρία του Μαρξ. Αυτή ήταν και η μεγαλύτερη υπηρεσία που πρόσφερε στο εργατικό κίνημα, μεγαλύτερη ίσως και από την πραχτική καθοδήγηση των εργατικών αγώνων, με αποκορύφωμα την Κομμούνα του Παρισιού. Η 1η Διεθνής έπαψε τυπικά να υπάρχει το 1876 (ουσιαστικά είχε αρχίσει τη φθίνουσα πορεία από το Συνέδριο της Χάγης στα 1872, οπότε και διασπάστηκε), αφού είχε εκπληρώσει το έργο της στις ιστορικές συνθήκες που έδρασε.
Πηγές:
1. Ουίλιαμ Φόστερ, «Ιστορία των τριών Διεθνών».
2. Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια.
3. Μαρξ Ενγκελς: «Διαλεχτά έργα», τόμος πρώτος, για την Ιδρυτική διακήρυξη και το καταστατικό.
4. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: «Παγκόσμια Ιστορία», εκδόσεις «Μέλισσα».