ΧΑΡΙΛΑΟΣ ΦΛΩΡΑΚΗΣ: «Αυτός ο κόσμος μπορεί ν’ αλλάξει και θ’ αλλάξει!»

Γράφει ο Νίκος Μόττας //

«Οι ζευγάδες φεύγουν, μωρέ! Η σπορά μένει.
Και φουντώνει. Και μεγαλώνει. Και καρπίζει.
Και ρίχνει νέους σπόρους στη γη.
Και θα σηκώσουν τη σημαία του αγώνα μέχρι τον ήλιο.
Είναι η σπορά, σου λέω…».

Στις 22 Μάη 2005 ο ακούραστος κομμουνιστής, ο αγωνιστής καπετάνιος, ο λαϊκός ηγέτης, ο σύντροφος Χαρίλαος Φλωράκης έκλεισε για πάντα τα μάτια του. Στα 91 του χρόνια, ο καπετάν-Γιώτης συμπλήρωνε μια ζωή γεμάτη αγώνες, μια ζωή δοσμένη στα ιδανικά ενός καλύτερου κόσμου, για την προοπτική του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, μια ζωή δοσμένη στο ΚΚΕ, στο Κόμμα που αγάπησε και έδωσε τα πάντα: «Γιατί να μην έχεις περισσότερες ζωές να του προσφέρεις…» είχε πει κάποτε, το 1998, όταν η ΚΕ του Κόμματος τον τίμησε με αναμνηστική πλακέτα.
Ο βίος και η δράση του Χαρίλαου Φλωράκη ταυτίστηκε με την ιστορία του ΚΚΕ, υπήρξε οργανικό κομμάτι των πιο ένδοξων- αλλά και συνάμα δύσκολων- λαϊκών αγώνων στην Ελλάδα της Κατοχής, του Εμφυλίου και της νεότερης ιστορίας. Ελάχιστοι άνθρωποι έχουν καταφέρει να κατακτήσουν δικαίως μια θέση στο πάνθεον εκείνων των λαϊκών αγωνιστών που έδωσαν ολάκερη της ζωή τους για τα δίκαια του λαού, για το ψωμί και την ελευθερία. Και αυτό γιατί ο Χαρ. Φλωράκης, με την αταλάντευτη πίστη του στα ιδανικά του σοσιαλισμού-κομμουνισμού, δεν έλλειψε από τα γυρίσματα της Ιστορίας. Ο σύντροφος Χαρίλαος:

• ήταν παρών στην προπολεμική δεκαετία του ’30 ως νεαρό μέλος της ΟΚΝΕ και αργότερα ως σπουδαστής και δραστήριος εργαζόμενος των ΤΤΤ (Ταχυδρομεία, τηλεγραφεία, τηλεφωνεία). Από νωρίς, όντας έφηβος, αντιλήφθηκε τα σημάδια της ταξικής πάλης στην ελληνική επαρχία του 1930:

«… οι ελπίδες που έδινε η πορεία των Σοβιέτ στους εργάτες και στη φτωχολογιά, αποτελούσαν οξυγόνο για το λαό, που όλο και κατέβαινε σε οργανωμένες κινητοποιήσεις. Παράλληλα, όμως, το αστικό κράτος, το οποίο στην αρχή έδειχνε μουδιασμένο και αμήχανο, άρχισε να περνάει στην αντεπίθεση και στον αντικομμουνισμό. Η Αστυνομία παρακολουθούσε, πια, τους πάντες και τα πάντα και η εργατική πρωτοπορία έπαιρνε χίλιες μύριες προφυλάξεις για τη δράση της» (Χρ.Θεοχαράτου, Χαρίλαος Φλωράκης και Λαϊκό Κίνημα, Τυποεκδοτική 2001, σελ. 60).

• ήταν παρών στους εργατικούς, συνδικαλιστικούς αγώνες ως εργαζόμενος τηλεγραφητής, μέλος της Επιτροπής Αγώνα των ΤΤΤ, δρώντας υπό εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες μεσούσης της αντικομμουνιστικής φρενίτιδας του ελληνικού αστικού καθεστώτος, πριν και κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά. Για την συνδικαλιστική του δράση μετατέθηκε πολλές φορές από πόλη σε πόλη. Όπου κι αν βρισκόταν ωστόσο, ο νεαρός Χαρίλαος, προσπαθούσε να δημιουργήσει επαφές με πυρήνες παράνομων κομμουνιστών.

• ήταν παρών στη «γέννηση» της ΕΑΜικής αντίστασης περνώντας από την συνδικαλιστική δράση ως τηλεγραφητής σε συνθήκες πλήρους παρανομίας. Δραστήριος συνδιοργανωτής της πρώτης μεγάλης απεργίας στην Κατεχόμενη απ’ τους Ναζί Ευρώπη (Απρίλης 1942), έχοντας βρεθεί ήδη δύο φορές στα απάνθρωπα κρατητήρια της Ασφάλειας, ο Χαρίλαος Φλωράκης πέρασε στην οργανική του ένταξη στο ΕΑΜ και στην αυτοδίκαιη εγγραφή του ως μέλος του ΚΚΕ.

• ήταν παρών στους μεγάλους λαϊκούς αγώνες του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ως αξιωματικός-αντάρτης πλέον στο βουνό. Από το 1943 έως το 1945 προάγεται διαδοχικά, στους βαθμούς του λοχαγού και εν συνεχεία ταγματάρχη του ΕΛΑΣ, παίρνει μέρος στα Δεκεμβριανά του 1944 ενάντια στους βρετανούς ιμπεριαλιστές και τους ντόπιους λακέδες τους και συλλαμβάνεται τον Οκτώβρη του 1945. Για το Δεκέμβρη του ’44 ο Χαρίλαος θα πει:

«Όσοι ισχύριζονται- ανάμεσα τους και κάποιοι δήθεν Αριστεροί- ότι ο Δεκέμβρης υπήρξε από τα κορυφαία λάθη του ΕΑΜ (και άρα του ΚΚΕ, ή είναι πλαστογράφοι ή αναπαράγουν την πλαστογράφηση της ιστορίας. Γιατί το Δεκέμβρη δεν τον εξαπέλυσε το ΕΑΜ. Το ΕΑΜ τον υπέστη. Και, φυσικά, αντιστάθηκε. Σήμερα, που έχουν δει το φως της δημοσιότητας μια σειρά από ντοκουμέντα, φαίνεται ολοκάθαρα ποιός επιδίωξε και επέβαλε το Δεκέμβρη. Έχει, ήδη, αποδειχτεί ότι ο Δεκέμβρης ήταν μια καλά οργανωμένη ξενική εισβολή και ένοπλη επίθεση που είχε τρεις στόχους: Πρώτο, να αφοπλίσει και να υποτάξει το στρατό της Αντίστασης και Απελεύθερωσης- τον ΕΛΑΣ. Δεύτερο, να χτυπήσει το Λαϊκό Κίνημα (το ΕΑΜ), να το δυσφημήσει και να ανακόψει τον εκδημοκρατισμό της χώρας και της κοινωνίας. Και τρίτον, να παλινορθώσει το παλιό αγγλόδουλο καθεστώς και το βασιλιά- βάζοντας στη θέση του Μεταξά ή του Τσουδερού, τσιράκια του βρεταννικού ιμπεριαλισμού με δημοκρατικά προσωπεία» (Χρ.Θεοχαράτου, Χαρίλαος Φλωράκης και Λαϊκό Κίνημα, Τυποεκδοτική 2001, σελ. 236-237).

• ήταν παρών στην κορυφαία εκδήλωση της ταξικής πάλης στην Ελλάδα του 20ου αιώνα, με τον ενεργό του ρόλο στο Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας. Ήταν παρών σε καίριες μάχες του ΔΣΕ, όντας επικεφαλής στρατιωτικών σχηματισμών, περνώντας απ’ τους βαθμούς του αντισυνταγματάρχη, του συνταγματάρχη και το 1948 του υποστράτηγου. Ο καπετάν-Γιώτης που δε μάσησε ποτέ τα λόγια του, που ουδέποτε στρογγυλοποίησε τις απόψεις του χάρην της πολιτικής ορθότητας, με την οξυδέρκεια και ντομπροσύνη που τον διέκρινε, θα πει χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου στο δημοσιογράφο Χρ.Θεοχαράτο:
  «Ναι, ο Εμφύλιος ήταν αναπόφευκτος. Διότι, η ντόπια και ξένη αντίδραση είχε αποφασίσει να υποτάξει και να εξοντώσει κάθε πατριωτική και δημοκρατική αντίσταση. Μόνο αν σηκώναμε τα χέρια. Αν μέναμε να μας συλλάβουν όλους, να μας βασανίσουν, να μας ταπεινώσουν και να μας σκοτώσουν, δεν θα είχαμε εμφύλιο. Αλλά, και αυτή η χωρίς ένοπλη αντίσταση εξόντωση μας δεν θα ήταν ένας μονομερής Εμφύλιος; Δεν ήταν μονομερής Εμφύλιος στη χώρα μας, δεκατέσσερις μήνες πριν από την έναρξη της ένοπλης αντίστασης του ΚΚΕ; Πως, λοιπόν, μπορούσε να αποφευχθεί ο Εμφύλιος; […] Ο Εμφύλιος ήταν πατριωτικός και δημοκρατικός αγώνας, όπως ακριβώς και η Αντίσταση, και όχι καθεστωτικός. Ήταν η συνέχεια της Αντίστασης» (Χαρίλαος Φλωράκης και Λαϊκό Κίνημα, σελ. 324).

• ήταν παρών στην υπεράσπιση των δίκαιων λαϊκών αγώνων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, του ΔΣΕ, του ΚΚΕ, όντας στο εδώλιο του κατηγορουμένου από το αστικό κράτος για τη δράση του. Μέσα στις δικαστικές αίθουσες μετέτρεψε την απολογία του σε κατηγορητήριο ενάντια στο καθεστώς, με λόγο και αγέρωχο θάρρος που μονάχα με του Μπελογιάννη θα μπορούσε να συγκριθεί:

«Δεν είναι οι κομμουνιστές εκείνοι που δεν έχουν πατρίδα. Οι κομμουνιστές είναι απλοί άνθρωποι, εργατικοί, δεμένοι με τη γη που γεννήθηκαν. Και σ’αυτή τη γη κρίνεται η τύχη τους, μαζί με όλο τον άλλο Λαό. Εκείνοι που δεν πιστεύουν σε πατρίδα και που δεν έχουν πατρίδα είναι οι πλουτοκράτες. Τα πλούτη, τους παρέχουν τη δυνατότητα να ζουν σε όποιον τόπο και σε όποια χώρα επιθυμούν. Η Κατοχή απέδειξε και η σημερινή κατάσταση αποδεικνύει ποιός έχει πατρίδα, ποιός πονά γι’ αυτήν και ποιός θυσιάζεται για τη λευτεριά και προκοπή της» (Από την απολογία στα δικαστήρια Λάρισας, 2 Απρίλη 1955).
Το κατηγορητήριο, οι διώξεις, οι απειλές ενάντια στη ζωή του, δεν στάθηκαν ικανά να ξεριζώσουν απο μέσα του την βαθιά του πίστη στα κομμουνιστικά ιδεώδη, στο ΚΚΕ, στις μεγάλες αξίες για τις οποίες αγωνίστηκε. Θα πει απευθυνόμενος στους κατηγόρους του, προς το τέλος της δίκης:
«Σε ό,τι με αφορά προσωπικά- όπως σας είπα και στην αρχή- εμφορούμαι από τα μεγάλα ιδεώδη του κομμουνισμού. Δεν υπάρχει δύναμη στον κόσμο που να μπορεί να με υποχρεώσει να τα αρνηθώ. Για την πραγματοποίηση της γραμμής του κόμματος, για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του Λαού μας, για την Ελλάδα, με ευχαρίστηση προσφέρω όλες μου τις δυνάμεις και ακόμη, ανεπιφύλακτα, και το πιο πολύτιμο αγαθό για τον άνθρωπο,- τη ζωή μου…».
Ο Χαρίλαος Φλωράκης διώχθηκε για τις ιδέες του και τη δράση του, περνώντας 18 ολόκληρα χρόνια στις φυλακές του μετεμφυλιακού αστικού κράτους. Μπήκε στη φυλακή στην ηλικία των 40, αποφυλακίστηκε υπό όρους στα 52, συνελήφθη και εξορίστηκε στα 53 και ξαναβγήκε στα 58 του χρόνια. Πέρασε συνολικά 216 μήνες και 6.570 μέρες στα μετεμφυλιακά κάτεργα της αστικής εξουσίας. Πάλεψε, όμως, και νίκησε. Και έφτασε το 1972, μεσούσης της αντιδικτατορικής πάλης, να εκλεγεί Α’ Γραμματέας του παράνομου ΚΚΕ και αργότερα Γενικός Γραμματέας της ΚΕ του Κόμματος.

• ήταν παρών και πρωταγωνιστής στην προσπάθεια να ορθοποδήσει το ΚΚΕ και το λαϊκό κίνημα, κατά τη μεταπολίτευση. Να σταθεί στα πόδια του μετά από δεκαετίες παρανομίας και ανηλεών διώξεων, να χαράξει στέρεη στρατηγική βασισμένη στις ιδεολογικές γραμμές του μαρξισμού-λενινισμού. Κυρίως, όμως, να αντιμετωπίσει τις δυνάμεις του ρεφορμισμού και της αντεπανάστασης, οι οποίες επιχείρησαν ουκ ολίγες φορές τη διάλυση του ΚΚΕ.

Το πως στάθηκε ο Χαρίλαος την αντεπαναστατική θύελλα στην ΕΣΣΔ και στην ανατολική Ευρώπη περιγράφει με τον καλύτερο τρόπο η Αλέκα Παπαρήγα: «Ολοζώντανη είναι μπροστά μας η αποφασιστική συμβολή του Χαρίλαου Φλωράκη, το 1990, στην Ευρεία Ολομέλεια της ΚΕ, στο 13ο Συνέδριο το 1991. Στην υπεράσπιση της προσφοράς του σοσιαλιστικού συστήματος. Η θαρραλέα στάση του να λοιδορήσει τα βουνά του ψέματος που έπεφταν στο σοσιαλισμό και την ιδεολογία του. Η στέρεα πεποίθησή του ότι ο κόσμος θα αλλάξει, ο σοσιαλισμός θα νικήσει, τότε σε εξαιρετικά δύσκολες και σκοτεινές στιγμές. Δεν είναι πάντα εύκολο, να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα. Δεν είναι πάντα εύκολο να στέκεσαι όρθιος όταν άλλοι πέφτουν. Και ακόμα περισσότερο, να ανοίγεις νέους δρόμους» (Αποχαιρετιστήριο της ΚΕ, 24 Μάη 2005).

Ο Χαρίλαος Φλωράκης υπήρξε συνεπής υποστηρικτής των κατακτήσεων του ιστορικού σοσιαλισμού. Όταν, στην αυγή της δεκαετίας του ’90, οι θιασώτες της «ανανεωτικής» αριστεράς και του «ευρωκομμουνισμού» λάκιζαν από το μετερίζι της ταξικής πάλης λοιδορώντας το μαρξισμό-λενινισμό, ο ιστορικός ηγέτης του ΚΚΕ δεν έκανε ούτε βήμα πίσω:
«Ώστε, λοιπόν, “θρίαμβος της δημοκρατίας” οι ανατροπές στην Ανατολική Ευρώπη! Αλλά, ποιες δυνάμεις ενισχύθηκαν από το “θρίαμβο”; Οι δημοκρατικές πράγματι δυνάμεις ή οι δυνάμεις εκείνες, οι οποίες στο όνομα της δημοκρατίας έχουν ουσιαστικά ταχθεί ενάντια στο σοσιαλισμό; “θρίαμβος της δημοκρατίας” με το Κ.Κ. εκτός νόμου! “Θρίαμβος της δημοκρατίας” με νέες δυνατότητες για επέμβαση του ιμπεριαλισμού! “Θρίαμβος της δημοκρατίας” με ανεργία, εξαθλίωση, πείνα και έγκλημα! Φυσικά, είναι δύσκολος ο δρόμος. Εχει πολύ ανήφορο και δεν μπορούν όλοι να τον βγάλουν…» (Χρ. Θεοχαρ, Χαρίλαος Φλωράκης. Ο Λαϊκός Ηγέτης, Τυποεκδοτική 2001).
Από τότε, όταν η αντεπανάσταση κυριαρχούσε στην Σοβιετική Ένωση και οι δυνάμεις του οπορτουνισμού και του ιμπεριαλισμού θέριευαν, ο Χαρίλαος αντιλαμβάνονταν τι θα ακολουθούσε. Παραθέτουμε ορισμένες σημειώσεις του εκείνης της εποχής, άλλες γραπτές και άλλες ως αποσπάσματα ομιλιών του:
«Την ξαναθυμήθηκαν την πιπίλα: “Σε ξεπερασμένα δόγματα επιμένει το ΚΚΕ”! Ποια είναι τα “ξεπερασμένα δόγματα”, άσπονδοι σύντροφοι και φίλοι; Οτι επιμένουμε στην ανάγκη ανάκτησης της εθνικής ανεξαρτησίας και κυριαρχίας; Οτι παραμένουμε αμετακίνητα προσηλωμένοι στην υπεράσπιση των συμφερόντων των εργαζομένων; Οτι έχουμε και σήμερα παντιέρα μας την κοινωνική δικαιοσύνη και το σοσιαλισμό; Πάρτε το απόφαση: Πολλά μπορούν να αλλάξουν στο ιστορικό προτσές. Ενα μόνο δεν μπορεί να αλλάξει: Η ανάγκη για το σοσιαλιστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και της ανθρωπότητας…».
Βαθιά ήταν η πεποίθηση του πως το «τέλος της Ιστορίας», το οποίο ανέλυαν οι διάφοροι «Φουκουγιάμα» της αστικής προπαγάνδας, δεν ήρθε με την επικράτηση της αντεπανάστασης στην ΕΣΣΔ:
«Εμ, αυτή η καραμέλα περί του τέλους των ιδεολογιών! Παρά το μεταφυσικό της περιεχόμενο, δεν μπορεί ν’ αλλάξει την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα λέει ότι οι αντιθέσεις που χαρακτηρίζουν τον καπιταλισμό, όχι μόνο δεν εξασθενούν, τώρα που διαλύθηκε η Σ.Ε., αλλά και δυναμώνουν. Και κατατρώγουν τα ίδια τα σπλάχνα του. Ούτε ο καπιταλισμός είναι αιώνιος ούτε το τέλος του κομμουνισμού έφτασε, για τον απλούστατο λόγο ότι οι λαοί δεν πρόκειται να παραιτηθούν από το όραμα για μια δίκαιη κοινωνία και από τους αγώνες για σοσιαλισμό…».
Το τι έφερναν οι ανατροπές στην ΕΣΣΔ και τις σοσιαλιστικές χώρες ήταν ήδη μπροστά. Ο ίδιος το περιέγραφε, με απλό, σαφή και μεστό τρόπο, ως εξής:
«Υπάρχει έστω και ένας σοβαρός άνθρωπος στη Γη που να πιστεύει ότι θα μπορούσε να κάνει (όσα κάνει) ο ιμπεριαλισμός σήμερα, αν δεν είχε διαλυθεί η Σοβιετική Ενωση; Οι λαοί βλέπουν, ήδη, τα αποτελέσματα: Ο καπιταλισμός, καθημερινά, όλο και περισσότερο δείχνει το χειρότερο πρόσωπό του: Το αντικοινωνικό, ληστρικό και απάνθρωπο. Οι επιτυχίες του, φυσικά, παράγουν πλούτο, αλλά τον σωρεύουν στους λίγους και η ζωή των εργαζομένων χειροτερεύει. Οσο για τις δημοκρατικές ελευθερίες, συνεχώς ροκανίζονται και λιμάρονται…».
Σήμερα, τα λόγια του Χαρίλαου Φλωράκη μοιάζουν πιο επίκαιρα, πιο αληθινά από ποτέ. Γιατί προέρχονται από έναν άνθρωπο που τιμούσε τις ιδέες του, με πράξεις, ήταν απ’ τα πρόσωπα που, όπως έγραφε ο ποιητής, «δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο», γιατί είχε καρδιά που «δε βολεύονταν παρά μόνο στο δίκαιο».
Στα 75 του έλεγε: «Αναπολώ τα ατέλειωτα βράδια, μία πορεία 75 χρόνων, γεμάτη αγώνες, διωγμούς, κατατρεγμούς, θυσίες, επιτεύγματα, ηρωϊσμούς, λάθη, πισωγυρίσματα, νίκες και ήττες και σκέφτομαι: Αν έμοιαζα του Φάουστ και ξανάρχιζα τη ζωή μου από την αρχή, τι θα έκανα; Σύντροφοι, μη βιαστείτε να κάμετε λόγο για διορθωτικές κινήσεις, για περισσότερη πείρα, για λιγότερα λάθη και τα παρόμοια. Και πάλι κομμουνιστής θα γινόμουνα και πάλι θα αγωνιζόμουνα για έναν καλύτερο κόσμο και πάλι θα πολεμούσα- με λιγότερα ή περισσότερα λάθη, αδιάφορο- για την πατρίδα, για τη δημοκρατία, για την κοινωνική δικαιοσύνη, για το σοσιαλισμό».
«Παινεύουν τους πεθαμένους για να θάψουν τους ζωντανούς».
Η ζωή και η δράση του Χαρίλαου Φλωράκη, του καπετάν-Γιώτη, του συντρόφου Χαρίλαου, τον κατατάσει στις μορφές εκείνες της Ιστορίας που γεννήθηκαν και ανδρώθηκαν ιδεολογικά μέσα από το Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας. Που παρέμειναν πιστοί εργάτες του Κόμματος – του ΚΚΕ «με τα γνωστά σύμβολα του, τη μαρξιστική-λενινιστική ιδεολογία του, το πρόγραμμα του και τις αρχές του» όπως έγραψε ο ίδιος στη διαθήκη του. Ο Χαρίλαος, ο «Γιώτης», πέρασε στην ιστορία μαζί με τους λοιπούς, γνωστούς και άγνωστους, συντρόφους του: την Αποστόλου, το Βελουχιώτη, το Μπελογιάννη, το Ζαχαριάδη. Μαζί με όλους αυτούς, τους οποίους οι εχθροί του ΚΚΕ επικαλούνται (και εγκωμιάζουν) κάθε φορά που θέλουν να επιτεθούν στο Κόμμα. «Παινεύουν τους πεθαμένους για να θάψουν τους ζωντανούς» είχε πει ο ίδιος ο Χαρίλαος Φλωράκης σε ομιλία του για τα 80χρονα του ΚΚΕ. Και είχε απόλυτο δίκαιο- οι εχθροί του Κόμματος ουδέποτε δίστασαν, με υποκριτικό και προκλητικό τρόπο, να παινεύσουν τους νεκρούς (από τον Άρη και το Μπελογιάννη μέχρι πιο πρόσφατα το Ν.Ζαχαριάδη και τον ίδιο το Χαρίλαο!) για να κατασυκοφαντήσουν το ΚΚΕ, να το παρουσιάσουν ως κόμμα λαθών, συνθηκολόγησης κλπ, για να χτυπήσουν πολιτικά την σημερινή ηγεσία του Κόμματος που κράτησε και κρατά όρθιο το Κόμμα σε δύσκολες εποχές. Μάταιος ο κόπος τους.
Γιατί η σπορά μένει και φουντώνει και μεγαλώνει. Γιατί, όπως σημείωνε ο Χαρίλαος στην ομιλία του στα 80χρονα γενέθλια του ΚΚΕ, «παρά τις δυσκολίες οι σημαίες, το ξέρουμε ότι θα ανεμίζουν ξανά όρθιες στην εποχή μας κάτω από την πίεση των προβλημάτων, των σύγχρονων αναγκών της εργατικής τάξης, του λαού, της νεολαίας».
Γιατί, όπως ο ίδιος διαβεβαίωνε, «ο κόσμος που ζούμε μπορεί ν’ αλλάξει και θ’αλλάξει».
Γιατί παρά το «φευγιό» του δέκα χρόνια πριν ο Καπετάνιος ήταν, είναι και θα είναι πάντα παρών στους αγώνες για έναν καλύτερο κόσμο- για το σοσιαλισμό.